مهارت گوش دادن فعال یک مهارت اکتسابی است که میتواند با تمرین پرورش یابد. گرچه دستیابی به این مهارت سخت و پرورش آن نیازمند زمان و صبوری زیادی می‌باشد.
اصطلاح ” گوش دادن فعال” همانطورکه از نامش پیداست، به معنی گوش دادن فعالانه می‌باشد. به این معنا که به طور کامل تمرکز بر روی چیزی که توسط دیگری بیان می‌شود، باشد و نه فقط شنیدن منفعلانه‌ی پیام گوینده.
گوش دادن فعال شامل گوش دادن با تمام حواس و همچنین توجه کامل به گوینده می‌باشد. در صورتیکه شنونده یک شنوندهی فعال نباشد، ممکن است گوینده احساس کند که موضوعی که در مورد آن در حال صحبت می‌باشد مورد علاقه‌ی شنونده نیست.
استفاده از پیام‌های کلامی و غیرکلامی برای تشویق گوینده به ادامه‌ی صحبت از قبیل حفظ تماس چشمی ، تکان دادن سر و لبخند زدن و نشان دادن موافقت خود با گفتن ‘بله‘، علاقه‌ی شنونده به گوش دادن را به گوینده انتقال می‌دهد. با ارائه‌ی این قبیل بازخوردها، گوینده‌ی پیام احساس آسودگی بیشتری کرده و در نتیجه راحت‌تر ، صریح‌تر و صادقانه‌تر ارتباط برقرار خواهد کرد.
گوش دادن اساسی‌ترین جزء مهارت‌های ارتباط بین‌فردی است.
گوش دادن تنها شنیدن صدای گوینده نیست، بلکه یک فرآیند فعالانه است که در آن یک تصمیم آگاهانه مبنی بر گوش دادن و درک پیام‌های گوینده اتخاذ می‌شود.
شنوندهها در طول مکالمه باید بی‌طرف و بدون قضاوت باقی بمانند، به خصوص در ابتدای مکالمه. به این معنا که تلاش کنند به عقایدشان شکل نداده و جهت‌گیری نکنند. گوش دادن فعال نیازمند صبوری، مکث و اختیار کردن سکوت در بازه‌های زمانی کوتاه می‌باشد.
هر زمان که در طی یک مکالمه برای چند لحظه سکوت برقرار می‌شود، شنوندهها نباید وسوسه شوند که با سوالات و یا نظرات خود صحبت‌های گوینده را قطع نمایند. گوش دادن فعال شامل دادن زمان به اشخاص برای کشف افکار و احساسات‌شان می‌باشد، بنابراین باید زمان کافی برای این امر به آنها داده شود.
گوش دادن فعال نه تنها به معنای تمرکز کامل بر گوینده است، بلکه ارائه‌ی نشانه‌های کلامی و غیرکلامی که حاکی از گوش دادن می‌باشند را نیز دربر می‌گیرد.
به طور کلی گویند‌‌ه‌ها تمایل دارند که شنوندهها به سخنان آنها به عنوان یک شنوندهی فعال واکنش نشان دهند. واکنشهای مناسب شامل واکنشهای کلامی و غیرکلامی هستند که در ادامه به ذکر چند مثال از آنها می‌پردازیم:
نشانه‌های گوش دادن فعال
لیستی که در زیر آمده یک لیست عمومی از نشانه‌های گوش دادن است، به عبارت دیگر افرادی که در حال گوش دادن هستند به احتمال زیاد حداقل برخی از این نشانه‌ها را بروز میدهند. ممکن است این نشانه‌ها برای همه‌ی موقعیت‌ها و در تمامی فرهنگ‌ها مناسب نباشند.
لبخند
می‌توان از لبخندهای کوچک برای نشان دادن توجه به حرف گوینده یا به عنوان راهی برای بیان موافقت و یا نشان دادن خرسندی نسبت به پیامی که شنیده می‌شود، استفاده کرد. لبخندها به همراه تکان دادن سر میتوانند در تایید شنیدن و درک پیام‌ها بسیار قدرتمند عمل کنند.
تماس چشمی
این موضوع برای شنونده طبیعی و معمولاً به نوعی تشویق کننده است که به گوینده نگاه کند. با وجود اینکه تماس چشمی خصوصاً برای افراد خجالتی میتواند رعب‌آور باشد، میزان تماس چشمی که در هر موقعیت مناسب می‌باشد را تخمین میزند. تماس چشمی را با لبخند و سایر پیام‌های غیرکلامی برای تشویق گوینده به ادامه‌ی صحبت، ترکیب کنید.
حالت
حالت، گویای موارد بسیار زیادی در مورد فرستنده و گیرنده‌ی پیام در تعاملات بین‌فردی است. یک شنوندهی فعال تمایل دارد در حالیکه نشسته است کمی به جلو خم شده و یا به یک طرف تکیه دهد. از نشانه‌های دیگر گوش دادن فعال شیب ملایم سر یا خم کردن آن بر روی یک دست می‌باشد.
هر بازتابی از حالت چهره گوینده که در شنونده دیده می‌شود، میتواند یکی از نشانه‌های گوش دادن فعال باشد. این حالت‌های انعکاسی در بیشتر موقعیتهای عاطفی میتوانند به نشان دادن حس همدردی و همدلی کمک کنند. ایجاد حالت‌های چهره آگاهانه (یعنی بازتاب غیر خودکار از حالت‌های چهره) مصنوعی به نظر رسیده و میتواند نشانه‌ای از عدم توجه به گوینده باشد.
حواس پرتی
یک شنوندهی فعال حواسش به اطراف پرت نیست، بنابراین از ابراز بی‌قراری، نگاه کردن به ساعت، خط‌خطی کردن کاغذ، بازی با موهای خود و یا ور رفتن با ناخن‌هایش خودداری خواهد کرد.
توجه نمایید که: کاملاً ممکن است شخصی نشانه‌های غیرکلامی گوش دادن فعال را تقلید نماید ولی در واقع اصلاً در حال گوش دادن نباشد. تقلید نشانه‌های کلامی گوش دادن و فهم پیام، سخت‌تر است.
نشانه‌های کلامی گوش دادن فعال
تقویت مثبت
گرچه نشان دادن توجه قدرت بالایی به همراه دارد ولی در به کاربردن تقویت‌های کلامی مثبت باید احتیاط شود.
هرچند برخی از کلمات تشویقی مثبت میتوانند برای گوینده مفید باشند، با این‌حال شنونده باید از آنها به مقدار کم استفاده نماید به طوریکه از موضوع مورد صحبت دور نشده و یا تاکید غیرضروری بر قسمتهایی از پیام نداشته باشد.
استفاده‌ی گاه به‌گاه و مکرر از کلمات و عباراتی از قبیل : ‘خیلی خوب’ ، ‘بله’ یا ‘واقعاً’ میتوانند گوینده را برای صحبت بیشتر تحریک نمایند. معمولاً استفاده از این موارد برای توضیح اینکه چرا با یک نقطه نظر خاصی موافق هستید بهتر است.
به‌خاطر آوردن
مغز انسان خصوصاً برای هر دوره‌ی زمانی در به‌خاطر آوردن جزئیات به شدت بد عمل می‌کند.
به‌خاطر آوردن تعدادی نکات کلیدی یا حتی نام گوینده میتواند به تقویت این احتمال که پیام‌های ارسال شده، دریافت و درک شده‌اند کمک کند. یعنی، گوش دادن موفقیت آمیز بوده است. به‌یادآوری جزئیات ، ایده‌ها و تصویر کلی از مکالمات گذشته ثابت می‌کند که توجه به گوینده حفظ شده و به احتمال زیاد گوینده به ادامه‌ی صحبت تشویق شده است. در طول تبادل اطلاعات و مکالمات طولانی‌تر بهتر است یادداشت‌های کوتاه و مختصری نوشته شود که در پرسش‌های آتی به عنوان یک حافظه‌ی دم دستی به کار گرفته شود.
پرسش
شنونده با پرسیدن سوالات مرتبط و یا بیان جملاتی که به روشن شدن منظور گوینده کمک می‌کنند، نشان خواهد داد که به سخنان گوینده توجه داشته است. همچنین علاقه‌ی خود را به چیزی که گوینده تاکنون راجع به آن در حال صحبت بوده نشان می‌دهد.
بازتاب
بازتاب، تکرار و تفسیر سخنان گوینده به منظور نشان دادن درک آن سخنان است. در واقع بازتاب یک مهارت قوی است که میتواند پیام گوینده را تقویت و درک شنونده را نشان دهد.
شفاف سازی
شفاف‌سازی شامل پرسیدن سوالاتی از گوینده به منظور اطمینان از اینکه پیام به درستی دریافت شده است، می‌باشد. به علاوه، شفاف سازی معمولاً استفاده از سوالات صریح و روشنی را دربر می‌گیرد که در صورت لزوم گوینده را قادر به تشریح مفصل برخی از نکات میسازد.
خلاصه سازی
تکرار خلاصه‌ای از آنچه که بیان شده است، تکنیکی است که توسط شنونده به کار گرفته می‌شود تا آنچه که درک کرده را با بیان خود برای گوینده تکرار نماید. این تکنیک شامل گرفتن نکات مهم و اصلی پیام دریافتی و تکرار آنها به طور روشن و منطقی است که در صورت لزوم این فرصت به گوینده داده می‌شود تا آنها را اصلاح نماید.
کسب مهارت در گوش دادن اینقدر اهمیت دارد که گاهی از آن به عنوان اساسی ترین المان در مجموعه مهارت‌های توسعه فردی یاد می کنند. بسیاری از مشکلات و ناکامی‌ها ریشه در عدم توجه به گوش دادن فعال دارد.
