بر اساس آمار روانشناسان آموزشی ۵ تا ۱۰ درصد دانش آموزان مبتلا به «ناتوانی در تمركز و بیش فعالی» ADD هستند و به این ترتیب, در هر كلاس تقریباً ۲ نفر از دانش آموزان مبتلا به ADD هستند
او نمی تواند حتی برای دقایقی آرام نشسته و به سخنان آموزگار یا والدینش گوش فرادهد. وسایل بازی و سرگرمی تنها برای مدتی او را سرگرم كرده و پس از مدت كوتاهی ناآرام و بی قرار چیز تازه ای را جست وجو می كند. این كودك، نیاز به تنبیه ندارد؛ بلكه تنها به كمك همه برای بازیافتن آرامش خویش دارد. چرا كه مبتلا به «بیش فعالی» بوده و این عارضه او را بازیگوش، بی دقت، ناآرام، حواس پرت و… كرده است. آنچه در پی می آید مطلبی است در با ره بیش فعالی كودكان و ارتباط آن با آموزش.
ناآرامی در كلاس درس با مسایلی چون جابه جا شدن روی نیمكت، صحبت با نفر كناری، پشت سری و…، ایجاد صدا مانند ضرب گرفتن روی میز یا جامیز، ساییدن كف پا به زمین، نقاشی كردن روی میز، دفتر، كتاب و… مشخص می شود. اغلب این دانش آموزان به آموزگار خیره می شوند، نكات درسی را یادداشت می كنند، اما در تمام این مدت، نمی دانند چه می نویسند و فقط به صورت غیرارادی چیزی را شنیده و یادداشت می كنند، اما در حقیقت در رویای خود غوطه ور هستند (نمونه ای از رویایی شدن).
بر اساس آمار روانشناسان آموزشی ۵ تا ۱۰ درصد دانش آموزان مبتلا به «ناتوانی در تمركز و بیش فعالی» (ADD) هستند و به این ترتیب، در هر كلاس تقریباً ۲ نفر از دانش آموزان مبتلا به ADD هستند.
این عارضه بیماری نیست، بلكه به صورت ژنتیكی، كودك فعال تر از همسالان خود است. اگر چه اغلب این كودكان در زمره كودكان با ضریب هوشی بالا قرار می گیرند، اما از كودكی به دلیل وجود این مسأله، كم حوصله و بی دقت بوده، زودتر از همسالان خود از تماشای تلویزیون، بازی و… خسته شده و دایما در حال تحرك هستند. با وجود همه این نكات، بسیار سریع الانتقال بوده و گیرایی بالایی دارند و شاید یكی از دلایل این بی حوصلگی و خستگی آنها همین مسأله باشد.در دوران مدرسه، این عارضه كماكان همراه كودك است. طبق اعلام مركز روانشناسی _ آموزشی آمریكا نقش آموزگار و والدین تأثیر مهمی در درمان این كودكان دارد. توجه به این نكته ضروری است رفتارهای افراد مبتلا به «بیش فعالی» غیر ارادی است و از سر لج بازی، شیطنت نامطلوب و… نبوده و به عبارتی رفتارها «هدفمند» و به قصد «آزار» نیستند.
رفتار آموزگاران در قبال دانش آموزان مبتلا به بیش فعالی
اگر چه كنترل این قبیل دانش آموزان بسیار سخت است اما آموزگار اولین مربی كودك است. بنابراین توجه به نكات زیر راهگشا است:
* «جای» دانش آموز را تغییر دهید، اما توجه كنید تا او به دلیل كار شما پی نبرد. او را قانع كنید كه دوست دارید به او نزدیك تر باشید و او را در نزدیك ترین فاصله نسبت به خود بنشانید.
* سعی كنید دانش آموزی آرام و ترجیحا زرنگ را در كنار او بنشانید (كودك بیش فعال، باهوش و سریع است). نگذارید دانش آموزان بیش فعال در كنار یا نزدیك هم بنشینند.
* این گونه دانش آموزان، نباید نزدیك درب ورودی كلاس، پنجره، انتهای كلاس و حتی در كنار كلید برق بنشینند. هر عامل كوچكی، وسیله ای برای حواس پرتی آنها است. حواس آنها حتی با عبور یك پرنده پرت می شود!
* هنگامی كه مبحث درسی جدیدی را آغاز می كنید، طوری بایستید كه كمترین فاصله با او را داشته باشید. این نكته او را وامی دارد تا به درس گوش كند.
* پیش از آغاز درس جدید، بهتر است از او بخواهید تا درس جلسه قبل را توضیح دهد. از او درس نپرسید بلكه بخواهید درس را مانند شما توضیح بدهد. آنها به خوبی از عهده انجام این مسأله برمی آیند، چرا كه از نظر شخصیتی در زمره افراد «راهبر» و «مدیر» قرار داشته و «كم رو» و «خجالتی» نیستند.
* پس از پایان درس جدید، از او بخواهید آنچه را كه متوجه شده توضیح بدهد، از دیگران نیز بخواهید درس جدید را توضیح بدهند این مسأله راهی برای تكرار درس و آموزش غیرمستقیم به دانش آموز بیش فعال و كم دقت و بازیگوش است.
* این قبیل دانش آموزان علاقه شدیدی به «مطرح شدن» و «مركز توجه بودن» دارند. از این رو اگر این نیاز آنها برآورده نشود، سرخورده شده و شیطنت را آغاز می كنند. بنابراین به نحوی این نیاز او را پاسخ بگویید (دقت كنید تا بین دانش آموزان تبعیض قایل نشوید).
* قبل از طرح هر پرسشی، همه دانش آموزان را از نظر بگذرانید. این حركت آنها را به سمت شما متمركز می كند.
* در میان تدریس، لحن كلام، وضعیت ایستادن و… خود را تغییر دهید. این تغییر وضعیت دانش آموز مورد نظر را به سوی شما متمركز می كند.
* از وسایل كمك آموزشی استفاده كنید. فیلم، نوارهای آموزشی، كارت های بازی و خلاقیت، فعالیت های گروهی و… را فراموش نكنید. این مسأله همه دانش آموزان مخصوصا دانش آموز بیش فعال را مشتاق می كند.
* از «نام كوچك» دانش آموزان در زمان «پرسیدن درس» ، توجه دادن آنها به صحبت ها و تدریس خود استفاده كنید. صدا كردن اسم هر شخصی شوك آور و بیدار كننده است.
* در اطراف نیمكت دانش آموز فعال حركت كنید و سعی كنید از كتاب دانش آموزان و مخصوصا دانش آموز مورد نظر استفاده كنید. كتاب را بر ندارید، بلكه با انگشت یا خودكار نكات مهم را نشان دهید (از خط كش استفاده نكنید چرا كه وحشت آور است.) این مسأله او را روی درس متمركز می كند.
استفاده از آزمون های گوناگون
آزمون از مهم ترین شیوه های ایجاد جذابیت در كلاس درس است. آزمون های هوش، سنجش دقت و سرعت و… حتی اگر در حد یك سؤال باشد بسیار مفید است.
نكته مهم این كه در بسیاری مواقع دانش آموزان بیش فعال (ADD) به آزمون های آسان پاسخ نادرست و به تست های سخت پاسخ درست می دهند! برای جلب توجه بهتر است اگر سؤال یا سؤال های آزمون را روی تخته می نویسید، از حروف بزرگ و رنگی استفاده كنید تا همه دانش آموزان مخصوصا دانش آموزان مورد نظر متوجه شود.بهتر است آزمون هایی را برای پاسخ در منزل در نظر بگیرید. این مسأله باعث می شود تا كودك بیش فعال برای مدتی آرام بوده و آرامش را تجربه كند!
دانش آموز بیش فعال را تشویق كرده و به او امید بدهید
* همواره آنها را تشویق كنید، حتی اگر اشتباه می كنند آنها را راهنمایی كرده و از تنبیه جداً بپرهیزید.
* هیچ گاه درباره شیطنت ها، ناآرامی ها، اشتباه ها و… او با كسی صحبت نكنید و یا حداقل نزد خود آنها مسأله را بازگو نكنید.
این مسأله آنها را ناآرام تر، پرخاشجو، عصبی و… می كند و از آن پس رفتارشان را هدفمند كرده و به قصد آزار، شیطنت خواهند كرد.
* تا جایی كه می توانید عزت نفس و اعتماد به نفس آنها را افزایش داده و به آنها شخصیت بدهید.
* اگر در كلاس یا منزل خطایی از آنها سر زد، آنها را تنبیه نكنید؛ بلكه غیرمستقیم خطای آنها را با نقل حكایت و… گوشزد كنید.
* به هر میزان با آنها با ملایمت، مهربانی، صبر و حوصله و منطق برخورد كنید، نتیجه بهتری خواهید گرفت.
وظیفه و رفتار والدین
جدا از آموزگاران كه نقش مهمی در تربیت و بازسازی شخصیت این گونه دانش آموزان دارند، والدین به عنوان بخشی دیگر، وظیفه مهمی به گردن دارند. در واقع رفتار والدین می تواند مكمل یا تخریب كننده رفتارهای مثبت كودك باشد.
* یكی از نكات مهم و قابل تأمل ارتباط تنگاتنگ والدین و مدرسه است. والدین اغلب به دلیل خجالت یا وحشت از رفتار نادرست فرزندشان از رفتن به مدرسه فرزندشان امتناع می كنند كه این خود سرآغاز بروز مشكلات متعددی است. بنابراین ارتباط تنگاتنگ والدین و اولیاء مدرسه مخصوصا آموزگاری كه با فرزندشان ارتباط مستقیمی دارد بسیار مهم است.
*والدینی آگاه باشید و در زمینه رفتار با كودك «بیش فعال و كم تمركز» مطالعه كنید. به هر میزان اطلاعات شما بیشتر باشد می توانید فرزندتان را بهتر یاری دهید.
* نظارت دقیق، اما به دور از وسواس بر رفتار فرزندتان در مدرسه و منزل داشته باشید.
* از روانپزشكان برای رفتار با كودكان «بیش فعال» كمك بگیرید.
* نكات مثبت رفتار او و كارهای مثبت او را بزرگ جلوه دهید و آن را برای همه تعریف كنید. برای تشویق بیشتر، بهتر است كارهای خوب را روی كاغذی یادداشت و در جایی از منزل كه او و دیگران مرتباً می بینند، نصب كنید. با این كار او احساس غرور كرده و به انجام رفتارهای پسندیده تشویق می شود.
*سعی كنید او را «شرطی» نكنید، اما گاه، خرید هدیه ای كوچك در ازای كارهای مثبت او بسیار خوب است.
*كارهای مثبت او را به آموزگارش منتقل كنید تا به هر نحو كه آموزگار می داند، او را تشویق و از او تقدیر كند.
* به هیچ وجهی او را تنبیه نكنید (لفظی یا بدنی كه البته تنبیه بدنی، از قرار سالهاست منسوخ شده است!) چرا كه با تنبیه او پرخاشجو، عصبی، تندخو، كلافه و… می شود و نتیجه برعكس خواهد بود.
كلام آخر
كودك یا دانش آموز «بیش فعال» نه بیمار است و نه دیوانه؛ تنها به دلیلی كه بیشتر روانشناسان آن را ژنتیكی می دانند، بیش از كودكان دیگر فعالیت می كند. او ذهنی عقب افتاده نیست بلكه بهره هوشی بالایی نیز دارد اما نیازمند نظم بخشیدن به این توانایی است.
با حفظ آرامش خود سعی كنید تا آرامش را آهسته آهسته به او بازگردانید.
