کلیشه های جنسیتی در تربیت کودک
کلیشه های جنسیتی در تربیت کودک ، موضوع بسیار مهمی است که متاسفانه کمتر به آن پرداخته شده است. خانواده نقش مهمی در ایجاد دیدگاههای جنسیتی در کودک دارد. از آنجایی که تفکر جنسیتی از کودکی به افراد القا شده و در درون آنها نهادینه می شود، بسیاری از ما بدون آن که متوجه باشیم ، در انتقال این دیدگاههای اشتباه به فرزندان خود نقش داریم.
هویت جنسیتی کودک به عنوان یکی از ابعاد هویت وی همواره یکی از موارد مهم در رشد،تربیت و روانشناسی کودک است. آگاهی از تأثیر مهم هویت جنسیتی بر آینده کودک و رشد او یکی از دغدغه‌های والدین کودکان دبستانی است و بر این اساس، در این مقاله کوشش شده است مراحل پیدایی هویت جنسیتی در کودکان دختر و پسر دبستانی بیان شود و راهکارهایی جهت بهبود این بعد مهم رشد کودک ارائه شود.
هویت جنسیتی در دبستانی‌ها
در طول سال‌های دبستان، کودکان کلیشه‌های جنسیتی را که در اوایل کودکی فراگرفته‌اند، گسترش می‌دهند؛ یعنی دختران رفتارهای دخترانه و پسران رفتارهای پسرانه انجام می‌دهند.
نقش و هویت جنسیتی پسرها و دخترها در اواسط کودکی (سنین دبستان) مسیرهای متفاوتی را دنبال می کنند.
- پسرها از کلاس سوم تا حدود پنجم، همانندسازی خود را با صفات شخصیت مردانه تقویت می‌کنند، به عبارتی بیشتر سعی می‌کنند به کارهای مردانه روی آورند.
- همانندسازی دخترها با صفات زنانه کاهش می‌یابد و تمایل دخترها در شبیه شدن به رفتارهای زنانه کمتر می‌شود.
- با اینکه دخترها هنوز به سمت زنانگی گرایش دارند، خود را به صورت افرادی که برخی از ویژگی‌های جنس مخالف را دارا است، توصیف می‌کنند.
- دخترهای دبستانی پی می‌برند که جامعه امتیاز بیشتری برای ویژگی‌های مردانه قائل است، در نتیجه آنها می‌خواهند برخی از فعالیت‌ها و رفتارهایی را که با نقش جنسیتی باارزش‌تر ارتباط دارند، امتحان کنند.
- گروه‌های همسال نیز به پسرها فشار می‌آورند که از نقش جنسی مردانه تبعیت کنند. دختری که رفتار پسرانه دارد، می‌تواند بدون از دست دادن مرتبه خود در بین همسالان دختر، خود را قاطی فعالیت‌های پسرانه کند اما پسری که با دخترها قاطی می‌شود، مورد تمسخر قرار گرفته و طرد می‌شود. در واقع کودکان و بزرگسالان، تخلف دخترها از نقش‌های جنسیتی را تا اندازه‌ای تحمل می‌کنند اما تخلف پسرها (مانند عروسک‌بازی) را درست به بدی تخلف کردن از مقررات اخلاقی ناخوشایند می‌دانند.
پژوهش‌ها نشان داده افرادی که یک جنسیت را به شکلی خشک نشان نمی‌دهند و از ویژگی‌های ارزشمند انسانی هر دو جنس بهرهمند هستند، از لحاظ رفتاری سازگارتر هستند؛ لذا به والدین توصیه می‌شود:
- پدر و مادر به نوبت در منزل ظرف بشویند، آشپزی کنند یا رانندگی نمایند.
- والدین از کلیشه‌های جنسیتی خشک کودکان خود که رفتارها و فرصت‌های یادگیری آنها را محدود می‌کنند، بکاهند. مثلاً پسری که آشپزی را فعالیتی زنانه می‌پندارد، فرصت یادگیری آشپزی نمی‌یابد یا دختری که فرصت انجام فعالیت‌های فنی را از خود سلب کرده است، به همین صورت خود را از این فعالیت محروم کرده است.
نقش خانواده در القای کلیشه های جنسیتی در تربیت کودک
شاید خیلی از شما این صحنه را دیده باشید یا خودتان در این شرایط قرار گرفته باشید که وقتی پسربچه ای از والدینش تقاضای خرید عروسک اسباب بازی دارد با این جمله مواجه می شود که مگر تو دختری ؟ همچنین وقتی دختری تقاضای خرید ماشین اسباب بازی یا تفنگ پلاستیکی را دارد با عبارت مشابهی مواجه می شود که مگر تو پسری ؟ بسیار دیده ایم که پسران هنگام گریه کردن با سرکوب و گاها تمسخر مواجه می شوند و با این جمله که مرد گریه نمی کند این تفکر در آنها شکل می گیرد که گریه کردن کار پستی است که تنها شامل حال دختران می شود.
مثال های بسیاری در این زمینه وجود دارد که اگر کمی دقیق تر شوید می توانید دهها یا حتی صدها مورد از آنها را به یاد آورید از جمله نسبت دادن صفت های متفاوت به پسران مثل شجاعت ، قدرت ، جنگ طلبی و … و ترسو بودن ، لوس بودن ، حساس بودن و … به دختران.
نقش جامعه در القای کلیشه های جنسیتی در تربیت کودک
همانند خانواده ها و به طریقی شدیدتر جامعه نیز در انتقال و نهادینه کردن کلیشه های جنسیتی بسیار نقش دارد. عرف ، جامعه و رسانه به پسران تحمیل می کنند که رنگ ابی را دوست داشته باشند و دختران را وادار می کند که از میان رنگ ها صورتی را انتخاب کنند. جامعه از پسران می خواهد که شغلهایی مانند تعمیرکار ، برق کار و غیره را دوست داشته باشند و دختران را از علاقه به چنین شغلهایی منع می کند در حالی که یک دختر علاقه مند به تعمیر کاری می تواند بسیار سودمندتر از مردی باشد که با بی علاقگی و از روی اجبار مشغول به این شغل است.
اگر کمی بیشتر بیاندیشید متوجه می شوید که هم شما و هم جامعه ، آزادی انتخاب و بروز هویت واقعی کودکان را از آنها سلب کرده و در حال تزریق علایق و سلایق خود و در واقع تزریق هویت مورد پسند خود به آن ها می باشید. اما اگر به کودکتان به عنوان یک انسان و فارغ از جنسیت نگاه کنید به آنها فرصت بروز علایق و استعدادهای واقعی و در نتیجه فرصت موفقیت بیشتر را خواهید داد.
چگونه کلیشه های جنسیتی در تربیت کودک را از میان برداریم؟
در این قسمت چهار راه حل پیشنهاد می شود که شما باید این آموزه ها را به سایر جنبه های زندگی تعمیم دهید.
- شما می توانید به فرزندتان بیاموزید که مثلا بین انتخاب علوم مهندسی یا علوم انسانی یا هنر، بین معلم ابتدایی بودن یا مکانیک شدن، بین پرستار بودن یا مهندس هوا و فضا بودن فراتر از جنسیت عمل کند و در انتخابش به علاقه و معیارهای دیگری توجه کند.
- برای مقابله با نگرشی که جامعه و رسانه به کودکتان تزریق می کند برای او مثال های متفاوتی بزنید ، مثلا با فرزندانتان درباره فضانوردان زن، ریاضی دان های زن، آشپزهای مرد و رقصنده‌های مرد حرف بزنید و مکانیک‌های زن، ویولنیست‌های مرد و فیلسوف‌های زن را به او معرفی کنید.
- در خانه کارها و مسئولیت ها را بدون در نظر گرفتن جنسیت بین فرزندانتان تقسیم کنید. خرید نان ، بیرون بردن اشغال ها، آشپزی ، نظافت خانه ، تعمیر وسایل و … را فارغ از جنسیت به فرزندانتان بسپارید. هیچ کدام از این کارها نیاز به مهارت ویژه ای ندارند که در یک جنس باشد و در جنس دیگر نه.
- در انتخاب اسباب بازی به کودکانتان اجازه ی انتخاب بدهید و ان ها را محدود به دسته ی خاصی از اسباب بازی ها نکنید . همچنین سعی کنید در بازی های جنسیتی ای مثل خاله بازی که در آن شست و شو و آشپزی و نظافت و مهمانداری تنها مختص زن است دخل و تصرف کنید و کودکانتان را درگیر شکل جدیدی از بازی کنید.
