موزش و یادگیری به شیوه ی کلاس معکوس چندی است مورد توجه آموزشگاران و پژوهشگران قرار گرفته است. در کلاس درس سنتی، هرکدام از ما به عنوان معلم یا دانش آموز، درک مشخص و از پیش تعریف شده ای از وظایف خود داریم. کلاس معکوس تغییرات عمده ای را در برنامه ریزی و کیفیت فعالیت ها ایجاد می کند و در کنار داشتن محاسن بسیار در جریان آموزش، وظایف جدیدی را از معلمان و دانش آموزان طلب می کند. وظایف معلمان و دانش آموزان در استفاده از کلاس درس معکوس، با فعالیت هایی که در کلاس های درس سنتی از آن ها انتظار می رود متفاوت است. نگارنده قصد دارد در نوشتار حاضر به نقش ها و فعالیت های معلم و دانش آموزان در روش کلاس درس معکوس بپردازد.
مقدمه
اصول و مبانی کلاس درس معکوس علاقه ی برخی مربیان تربیتی را به خود معطوف داشته است. گرچه آموزش و یادگیری معکوس رویکردی تازه در استفاده از فناوری در آموزش است. ولی هنوز درباره ی محاسن و معایب آن باید به صورت عملی بررسی و کنکاش کرد. در کلاس معکوس و کلاس سنتی، برنامه ریزی و محیط واقعی با هم تفاوت دارند. در کلاس درس سنتی، دانش آموزان ابتدا در مقابل محتوا قرار می گیرند و معلم فعالیت هایی را که از دانش آموزان انتظار دارد، به آن ها آموزش می دهد. اگر معلم به دانش آموزان آموزش مستقیم بدهد، در جریان یاددهی – یادگیری نقش غالب را خواهد داشت. در حالی که در کلاس معکوس این مسئولیت بر عهده ی یاد گیرندگان است و آن ها کاپیتان کشتی یادگیری خود هستند. البته در کلاس درس معکوس معلم می تواند تا حدی کار سازماندهی و مدیریت زمان کلاس را نیز برعهده داشته باشد و در صورت لزوم به کسانی که نیاز به حمایت بیشتری دارند کمک کند.
معلم در کلاس معکوس
معلم در کلاس معکوس نسبت به آنچه ما از نقش معلم در ذهن داریم نقش متفاوتی دارد. در کلاس معکوس، معلم به طور مستقیم آموزش نمی دهد، بلکه تسهیل کننده است که محتوا را معرفی، تکالیف را معین و فضای آموزش فراگیر را فراهم می کند که دانش آموزان می توانند در آن عملکردی فردی داشته باشند. در کلاس معکوس آموزش بسیار متفاوت است. دانش آموزان در وهله اول مشغول آموزش محتوا به عنوان تکلیف خانگی می شوند. معلم برای انجام تکالیف خانه ممکن است تماشای یک ویدیو یا آموزش برخط را توصیه کند و پاسخ برخی سوالات را به صورت برخط ارسال کند. به این صورت، دانش آموزان برای کلاس روز بعد آموزش لازم را می گیرند و آماده می شوند. در اینجا زمان کلاس برای یادگیری فعال، فعالیت های جذاب، حل مسئله، بحث، ساخت و ساز و … استفاده می شود. معلمان همچنین می توانند فرصت های شخصی سازی یادگیری را با استفاده از گروه بندی در کلاس ایجاد کنند. شاگردانی که به کمک بیشتری نیاز دارند، می توانند از این فرصت ها برای یادگیری بیشتر استفاده کنند. نقش معلم در کلاس درس معکوس، تبدیل شدن به تسهیل کننده ی یادگیری است تا اطمینان حاصل شود که دانش آموزان آنچه نیاز دارند، دریافت می کنند. معلمان همچنین می توانند برداشت های اشتباه را تصحیح کنند یا به دانش آموزانی که به بازخورد فوری نیاز دارند، پاسخ دهند. به جای آنکه از یادگیرندگان بخواهند منتظر بمانند سخنرانی انجام شود یا حتی تکالیفشان تمام شود.
مسائل معلم کلاس معکوس
بسیاری از معلمان می پندارند برگزاری کلاس معکوس بسیار دشوار است. این تا حدودی درست است، اما شاید فقط در آغاز چنین باشد. زمان و دقت لازم برای پیدا کردن یا تنظیم محتوا و فعالیت ها به منظور فعال کردن دانش آموزان و توان حفظ درگیری و تعامل با دانش آموزان زمان می برد. با این حال، با اولین برگزاری کلاس به صورت معکوس کار شما راحت تر خواهد شد.
در این خصوص اگر شاگردان من فعالیت های مربوط به خود را انجام ندهند، چه اتفاقی خواهد افتاد؟
از آنجا که روش کلاس معکوس اجازه می دهد معلم محتوا را متناسب با نیاز های فردی ارائه دهد، امکان تکمیل و بررسی مجدد محتویات و مواد یادگیری دانش آموزان را بر عهده ی خودشان می گذارد و برخی اوقات بهتر است آن ها هم با سبک یادگیری جدید انطباق پیدا کنند. لازم است معلمان در ابتدای هر واحد همه ی ابتکارات و دستورالعمل ها را توضیح دهند و در صورت لزوم قاعده و دستورالعمل را تقویت کنند.
نقش دانش آموزان در کلاس درس معکوس
شاید ابتدایی ترین نکته این است که کلاس معکوس بستری برای خود آموزی و فراگیری فعالانه است. در کلاس سنتی که معلم به طور مستقیم آموزش می دهد، دانش آموزان دریافت کننده ی اطلاعات هستند و با توجه به تدریس معلم، مطالب ارائه شده را دریافت می کنند و در منزل به تمرین و تکرار می پردازند. در کلاس معکوس، جای کلاس و خانه عوض می شود. دانش آموز در منزل به طور خود آموز مطالب درسی را یاد می گیرد. آموزش خارج از کلاس صورت می گیرد و زمان کلاس به تمرین و تکرار مطالب، رفع اشکال و هم افزایی دانش و دستاوردهای یادگیرندگان اختصاص می یابد. به طور کلی، می توان وظایف دانش آموزان کلاس درس معکوس را به تفکیک تکالیف داخل و خارج از کلاس به صورت زیر بیان کرد:
الف) تکالیف خارج از کلاس:
ابتدا دانش آموز باید موضوع یا موضوعاتی را که معلم به عنوان مبحث درسی جلسه ی آتی معرفی کرده است، در منزل و به طور خود آموز فراگیرد. در اغلب موارد، آموزش می تواند با مطالعه مطالب کتاب درسی انجام گیرد. بسته به ماهیت موضوع، معلم می تواند منابع دیگری نیز برای مطالعه و بررسی دانش آموز معرفی کند(فایل های صوتی و تصویری وبلاگ ها، پست الکترونیک و شبکه های اجتماعی، برنامه هایی از تلویزیون، مطالب و محتوای سایت های مشخص برای بازدید و … ). نکته ی حائز اهمیت این است که در سایه ی اینترنت و شبکه های اجتماعی، برای دانش آموزان و معلمان امکان داشتن تعامل خارج از کلاس میسر شده است. دانش آموزان می توانند یافته ها و سوالات خود را با یکدیگر به اشتراک بگذارند، آموخته های خود را کامل کنند و حتی معلم را در جریان فعالیت های خود قرار دهند. در جریان انجام فعالیت های خارج از کلاس می توان بر حسب شرایط بر روش تدریس خاصی نیز تکیه کرد.
ب) وظایف مربوط به داخل کلاس:
در کلاس نیز دانش آموزان به منظور تمرین مطالب آموخته شده، می توانند فعالیت های زیر را انجام دهند:
1- ارائه گزارشی از یافته های خود
2- طرح سوالات خود و بحث پیرامون نکات نامفهوم
3 – تمرین مباحث آموخته شده به منظور تسلط و رفع مشکل
4- هم افزایی مباحث آموخته شده توسط دانش آموزان و مدیریت جریان توسط معلم
برحسب ماهیت موضوع و امکانات و شرایط می توان فعالیت های دیگری نیز به موارد فوق افزود.
سخن آخر
کلاس درس معکوس، ضمن داشتن مزایای بسیار برای جریان یاددهی-یادگیری، وظایف و نقش های متعددی را از معلم و دانش آموزان در به کارگیری کلاس درس معکوس عملکردی موفقیت آمیز داشته باشند، لازم است با اصول و ویژگی های این روش آشنا شوند. بحث اصول اجرا و ارزشیابی کلاس درس به روش معکوس از جمله مباحثی است که بسیار جای بحث و بررسی دارد.
