علل فردی
مطالعات نشان داده است که حدود ۱۰درصد از موارد افت تحصیلی به علت ناتوانی ذهنی و عدم کشش فرد است. البته در بسیاری موارد دانش آموز دوره ابتدایی را که مشکل تحصیلی داشته و با تشخیص کمبود هوش به مراکز مشاوره ارجاع داده اند، پس از ارزیابی دقیق مشخص می شود دانش آموز هیچ ضعف شناختی یا هوشی ندارد و علت یا علل دیگری عامل مساله است. امروزه دیگر آن اهمیتی را که در گذشته به هوش داده می شد، داده نمی شود و گفته می‌شود شخصی با نردبان صفات شخصیتی خود راه تکامل و پیشرفت را طی می کند و آنچه مهم است ، صبر و بردباری و بویژه پشتکار است. از بین ۲ دانش آموز دوره ابتدایی با بهره هوشی مساوی ، دانش آموزی موفق تر می شود و پیشرفت تحصیلی بهتری داد که تلاش و پشتکار زیادتری داشته باشد.
* توجه
برای یادگیری و به یاد سپردن هر مطلبی اولین شرط، توجه به آن است. بدیهی است اگر دانش آموز از هوش بالایی برخوردار باشد، ولی به مطلب یا موضوعی توجه نکند، نمی تواند آن را فراگیرد و علت افت و شکست تحصیلی بعضی دانش آموزان ، ناشی از عدم توجه به معلم و موارد تدریس شده و نیز نداشتن تمرکز هنگام مطالعه و انجام تکالیف درسی است.
انگیزه
انگیزه ، به حالتهای درونی فرد گفته می شود که موجب هدایت رفتار او به سوی نوعی هدف می شود و در واقع موتور حرکت هر فردی است. محققان ، نداشتن انگیزه پیشرفت را یکی از دلایل افت تحصیلی می دانند.
آشفتگی های عاطفی و هیجانی
مشکلات عاطفی و هیجانی دانش آموزان در مقاطع مختلف رشد می تواند باعث افت تحصیلی آنان شود. فشارهای روانی خاص هر مرحله از رشد می‌تواند باعث اشتغال خاطر، آسیب وارد آمدن به قوای هوشی ، تحلیل انرژی ذهنی ، عدم تمرکز حواس و در نهایت افت تحصیلی دانش آموزان شود.
نارسایی های جسم
دانش آموزانی که دارای بنیه ای ضعیف هستند از سلامت عمومی کامل برخوردار نیستند، نمی توانند به اندازه کافی کوشش و فعالیت داشته باشند. این دسته به دلیل داشتن استعداد ابتلا به انواع بیماری ها از پیشرفت درسی باز می مانند. وجود ضعف در بینایی و شنوایی نیز سبب عقب ماندگی و افت تحصیلی می شود. ناراحتی های مربوط به مراکز عصبی و ناهماهنگی های حسی و حرکتی نیز در جای خود باعث افت تحصیلی می شوند.
روابط و نظام ارزشی خانواده
مهمترین عامل موثر در شکل گیری نگرش دانش آموز دوره ابتدایی نسبت به تحصیل ، خانواده است ؛ این که والدین با دانش آموز و درس و تحصیل او چگونه برخورد کنند و در الگوهای تربیتی خود برای چه نوع رفتارهایی ارزش قائل می شوند، یکی از اجزای اساسی در شکل گیری نگرش دانش آموز نسبت به تحصیل است. در موارد بسیاری علت افت تحصیلی یا شکست تحصیلی به وجود نگرش های منفی ، تضادها، مساعد نبودن شرایط خانواده از نظر عاطفی ، روانی و… برمی گردد.مهمترین نقشی که والدین در زمینه پیشرفت تحصیلی فرزندان می توانند داشته باشند، ایجاد محیطی آرام و مساعد برای مطالعه و انجام تکالیف است. در بعضی مواقع ، والدین ناخواسته و ناآگاهانه نه تنها محیط مساعدی را برای مطالعه فرزندان ایجاد نمی کنند، بلکه اصرار می ورزند دانش آموزان در محلی آکنده از سر و صدا و محرکهای مختلف مزاحم به انجام تکالیف بپردازند، ولی باید توجه داشت یادگیری در شرایطی بهتر صورت می گیرد که در آن محیط آرام است و محرکهای مزاحم ازجمله تلویزیون ، بازی سایر کودکان و سر و صداهای دیگر کمتر هستند. والدین با اجتناب از ترتیب دادن جشنها و مراسم مختلف یا شرکت در آنها در ایام امتحانات می توانند بر پیشرفت تحصیلی فرزندان خود تاثیر داشته باشند. والدین می توانند به جای خرید اشیای غیرضروری برای دانش آموزان ، کتابها و وسایل کمک آموزشی تهیه کنند تا از این طریق هم دانش آموزان اوقات فراغت خود را به خوبی بگذرانند و هم به یادگیری آنها کمک شود. متاسفانه در کشور ما، مطالعه کتابهای غیردرسی و کمک درسی کمتر متداول است ، در حالی که از طریق تهیه این گونه کتابها می توان کمک موثری به فرزندان کرد.
فقر مالی
یکی از عوامل مهم افت تحصیلی کودک است ، که به طور غیرمستقیم بر پیشرفت درسی او موثر است. محروم ماندن از غذای سالم و کافی و نداشتن استراحت لازم به علت فعالیت ها و کارهای غیردرسی برای جبران فقر مالی موجب عقب ماندگی درسی می شود. در کنار این موضوع ، می توان فقر فرهنگی و بی سوادی یا کم سوادی والدین ، فقدان والد یا والدین ، وجود مشاجره وناسازگاری بین والدین و در نهایت نحوه ارتباط دانش آموز با برادران و خواهران را هم در افت تحصیلی دخیل دانست.
**گاهی علت افت تحصیلی یا شکست درسی دانش آموز را باید در مدرسه جستجو کرد. اهم عللی که می توان از این نظر مورد بررسی قرارداد، به شرح ذیل است:
انتظارات و پیش داوری های معلم
معلم در اولین برخورد با شاگردان خود سعی می کند با پیشداوری خود آینده تحصیلی آنها را مجسم کند. مطالعات نشان داده است که این قضاوت ها بر میزان پیشرفت و یا شکست دانش آموز در دروس تاثیر دارد، به این صورت که اگر دانش آموزی که نمرات متوسط دارد به یک معلم معرفی کنیم و به او بگوییم تیزهوش است و نمرات درخشانی خواهد آورد؛ خود این دادن نگرش در ارتباط با معلم با دانش آموز تاثیر خواهد گذاشت و باعث پیشرفت درسی وی خواهد شد.نتیجه این که معلمان باید از پیش داوری بویژه از نوع منفی آن بپرهیزند، زیرا خود این امر منجر به شکست او خواهد شد.
شرایط فیزیکی کلاس
گرما یا سرمای بیش از حد کلاس ، نامناسب بودن نظافت و نور کلاس ، سر و صداهای غیرمعمول و تعداد بیش از حد دانش آموزان در کلاس ازجمله عواملی است که ممکن است مشکلات تحصیلی را در پی داشته باشند.
