۷. شایستگی خود را ثابت کنید
معلم باید بتواند دانش‌آموزان را متقاعد کند به صحبت‌هایش گوش دهند. اگر دوست دارید دانش‌آموزان در زمینه‌ی درسی انگیزه‌ی بیشتری برای مطالعه داشته باشند، باید استعدادها و توانایی‌های خود را به نمایش بگذارید. فقط یک معلم نباشید. در کاری که قرار است انجام دهید، بهترین باشید. با غرور و تکبر صحبت نکنید. معلم می‌تواند الگوی خوبی برای شاگردان خود باشد، پس موفقیت‌ها و تجربه‌های خوب خود را در زمینه‌هایی که احساس می‌کنید می‌تواند برای دانش‌آموزان جالب و مفید باشد، تعریف کنید. دانش‌آموزان را مجبور به حرف زدن نکنید. ایجاد یک رابطه‌ی دوسویه و پرسش و پاسخ بهترین روش برای داشتن یک ارتباط خوب است.
اگر دانش‌آموزان احساس کنند شما وظیفه‌ی خود را نمی‌دانید، از این فرصت برای تنبلی کردن در انجام تکالیف استفاده می‌کنند و یا اگر تصور کنند شما توجهی به درس ندارید از خواندن دقیق مطالب آموزشی سرباز می‌زنند.
۸. به حالات روحی دانش‌آموزان بیشتر توجه کنید
اگر دانش‌آموزی دچار افسردگی شده است و یا حس می‌کنید حال خوبی ندارد، بعد از کلاس با او صحبت کنید. در هنگام سؤال کردن به چشمهایش خیره نشوید. اگر تمایل نداشت در مورد مشکلش صحبت کند، اصرار نکنید، مگر اینکه مطمئن شوید مشکل بسیار جدی است. فقط بگویید که احساس کرده‌اید، کمی گرفته است. بحث را ادامه ندهید و سراغ کار خود بروید. همین قدر که دانش‌آموز احساس کند مورد توجه شما قرار گرفته است، کافی است.
- توجه معلم به دانش‌آموز حس خوبی را در او ایجاد می‌کند و باعث می‌شود با تلاش و انگیزه‌ی بیشتری سر کلاس حاضر شود. اما اگر احساس کند معلم اصلا متوجه تغییر حالت روحی او نمی‌شود، دچار سرخوردگی می‌شود و انگیزه‌اش را برای درس خواندن و حضور در کلاس از دست می‌دهد.
- گاهی معلم می‌تواند با توجه به شرایط، قوانین و اصول کاری خود را تغییر دهد. این کار موجب افزایش اعتماد دانش‌آموزان به معلم می‌شود. وظیفه‌ی معلم پیدا کردن مشکل و تلاش برای رفع آن است (حتی اگر فکر می‌کنید دانش‌آموز هیچ مشکلی ندارد و فقط تنبلی می‌کند). به دانش‌آموزی که تکالیفش را انجام نداده است، فرصت بیشتری بدهید و کمی موضوع تحقیق را ساده‌تر و یا میزان تکالیف را کمتر کنید. گاهی کمی انعطاف لازم است، اما باید این موضوع را برای دانش‌آموزان توضیح دهید که قرار نیست همیشه این اتفاق بیفتد.
۹. از دانش‌آموزان بخواهید نظرات خود را بیان کنند
اگر دانش‌آموزان احساس کنند که در کلاس درس فقط شما صحبت می‌کنید و نظر آنها برای شما اهمیت ندارد، انگیزه‌ای برای حضور در کلاس و گوش دادن به درس نخواهند داشت. اما اگر نظر آنها را در مورد یک موضوع خاص سیاسی، یک متن ادبی یا میزان اعتبار یک آزمایش علمی بپرسید، علاقه‌ی بیشتری به موضوع درس نشان می‌دهند و ایده‌ها و نظرات خود را در کلاس مطرح می‌کنند. اگر احساس کنند معلم به حرف‌های‌شان گوش می‌دهد، از لاک خود بیرون می‌آیند و در بحث‌های کلاسی شرکت می‌کنند.
- توجه داشته باشید که بین تشویق کردن دانش‌آموزان به شروع یک بحث سالم و بیان نظرات بی‌اساس که هیچ کمکی به پیشرفت موضوع درس نمی‌کند، فرق زیادی است. بحث را مدیریت کنید و از دانش‌آموزان خواهش کنید هیچ حرفی را بدون سند و مدرک نزنند.
- البته، اگر شما معلم ریاضی و یا زبان هستید و فرصت کمتری برای ایجاد چنین مباحثی در کلاس دارید، سعی کنید اطلاعات جذابی در مورد درس آماده کنید و در کلاس طرح کنید.
۱۰. دانش‌آموزان را به بحث کردن و ایجاد فضای شاد در کلاس تشویق کنید
اگر در تمام مدت کلاس فقط شما صحبت کنید، کلاس برای دانش‌آموزان کسل کننده می‌شود و باید انتظار چرت زدن دانش‌آموزان را هم داشته باشید. دنبال راهی باشید که دانش‌آموزان در تمام مدت حضور در کلاس، با اشتیاق به درس گوش کنند. از دانش‌آموزان هم بخواهید در کلاس مشارکت داشته باشند. سؤال بپرسید ولی همه‌ی دانش‌آموزان را مخاطب سؤال خود قرار ندهید، بهتر است یکی از دانش‌آموزان را صدا بزنید و سؤال خود را مستقیم از او بپرسید، وقتی سؤال از کل کلاس پرسیده می‌شود، فقط دانش‌آموزانی که جواب سؤال را بلد هستند در بحث شرکت می‌کنند.
استفاده از این شیوه باعث می‌شود دانش‌آموزان قبل از کلاس نیز درس را مطالعه کنند و با شوق و انگیزه‌ی بیشتری در کلاس حاضر شوند، چون احساس می‌کنند قرار است نظرات آنها هم در کلاس شنیده شود.
۱۱. قبل از تشویق کردن، با روحیات و ویژگی‌های شاگردان خود آشنا شوید
اگر برای اولین بار است که وارد یک کلاس می‌شوید و در اولین برخورد به دانش‌آموزان بگویید: «شما افراد خارق‌العاده ای هستند و قرار است در این کلاس یاد بگیرید که چگونه میتوانید دنیای خود را عوض کنید»، مطمئنا دانش‌آموزان حرف شما را باور نمی‌کنند و ارزشی برای این حرف‌ها قائل نمی‌شوند. چیزی که در آن لحظه دانش‌آموزان فکر می‌کنند، این است که چگونه شما بدون هیچ شناختی در مورد آنها، آنقدر راحت نظر می‌دهید. چگونه انتظار دارید که دنیا را تغییر دهند وقتی هنوز برای آنها توضیح نداده‌اید که منظور شما از دنیا چیست؟ چگونه ممکن است از همه‌ی افراد یک جور انتظار داشت و البته حق با آنهاست.
- بیشتر معلم‌ها تصور می‌کنند، همه‌ی دانش‌آموزان مثل هم هستند و خیلی راحت نظرات خود را بیان می‌کنند ولی یک معلم خوب و حرفه‌ای می‌داند که خصوصیات و ویژگی‌های دانش‌آموزان با هم متفاوت است.
- حتی از گفتن عبارت «برخی از شما» هم خودداری کنید. (فراموش نکنید که برخی از این دانش‌آموزان وکیل می‌شوند و برخی دکتر و یا شغل های دیگر). صحبت‌های خود را مطابق با شرایط کلاس تغییر دهید.
- کمی شوخ‌طبع باشید و طوری صحبت کنید که دانش‌آموزان باور کنند شما چیزهایی در مورد آنها می‌دانید و انتظاراتی نیز از آنها دارید. وقتی خودتان را به دانش‌آموزان ثابت کنید، آنها نیز تمام تلاش خود را می‌کنند تا خودشان را به شما اثبات کنند.
۱۲. به دانش‌آموزان نشان دهید چرا لازم است این درس‌ها را یادبگیرند.
آنها را با موضوعاتی روبه‌رو کنید که قبلا کمتر به آن توجه کرده‌اند. موضوعات مربوط به مردم، جامعه، کشور و جهان. هر چیزی که برای شما مهم است. هر چیزی که فکر می‌کنید توجه به آنها انگیزه‌ی دانش‌آموزان را بیشتر می‌کند. وقتی اعتماد آنها را به دست آوردید، به حرف شما گوش می‌کنند، سعی می‌کنند درس را یاد بگیرند حتی اگر علاقه‌ای به آن نداشته باشند باز هم تلاش خود را می‌کنند.
- ممکن است موضوعی که انتخاب کرده‌اید برای دانش‌آموزان جالب نباشد و ندانند این درس چه فایده‌ای دارد. برای اینکه دانش‌آموزان اطلاعات بیشتری از درسی که قرار است یاد بگیرند به دست بیاورند و بدانند این دروس در آینده به چه دردی می‌خورد، میتوانید یک کتاب یا روزنامه در مورد تأثیر مبحث آموزشی بر دنیای اطراف و زندگی آنها در کلاس معرفی کنید. وقتی دانش‌آموزان تأثیر مباحث آموزشی را در زندگی واقعی خود ببینند، علاقه‌ی بیشتری به درس نشان می‌دهند و با انگیزه‌ی بیشتری درس را دنبال می‌کنند.
بخش دوم: ایجاد چالش
۱. از دانش‌آموزان بخواهید درباره‌ی موضوع درس تحقیق کنند
وقتی از دانش‌آموزان می‌خواهید که روی یک موضوع به صورت گروهی یا انفرادی کار کنند، دیدن انگیزه و شور و اشتیاق آنها قابل وصف نیست. یک موضوع انتخاب کنید و به دانش‌آموزان بگویید در مورد آن تحقیق و پژوهش کنند. این کار موجب افزایش انگیزه و هیجان در دانش‌آموزان می‌شود و تلاش می‌کنند تا بهترین کار را تحویل دهند. تلاش برای آماده کردن پروژه و ارائه‌ی آن در کلاس، اشتیاق یادگیری را در دانش آموزان افزایش می‌دهد و شاید بتوان این روش را یکی از بهترین روش‌ها در ترغیب دانش‌آموزان به یادگیری معرفی کرد.
کار کردن گروهی دانش‌آموزان بر روی یک موضوع مشخص، موجب افزایش انگیزه‌ی یادگیری در بین دیگر شاگردان کلاس هم می‌شود. ایستادن معلم در سر کلاس و درس دادن بی‌وقفه بدون مشارکت دادن دانش‌آموزان در بحث، خستگی شاگردان را به دنبال دارد، ولی دادن فرصت به دانش‌آموزان برای ارائه‌ی تحقیق و پژوهش‌های خود سر کلاس باعث شادابی بیشتر فضای کلاس و درس می‌شود.
۲. دانش‌آموزان را به انجام کار گروهی تشویق کنید
کار گروهی به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا یکدیگر را بهتر بشناسند و موضوعات را از زاویه‌ی دیگری ببینند. کار گروهی موجب می‌شود دانش‌آموزان انگیزه‌ی بیشتری برای رسیدن به موفقیت داشته باشند. وقتی دانش‌آموزان به صورت انفرادی کار می‌کنند انگیزه‌ی کمتری برای فعالیت دارند. کار گروهی روش خوبی است که پیشنهاد می‌شود در برنامه‌ی تحصیلی دانش‌آموزان گذاشته شود.
همچنین میتوانید با استفاده از روش‌های مختلف بین گروه‌ها رقابت سالم ایجاد کنید. مثلا سؤال و یا موضوعی را بر روی تخته بنویسید و از یک گروه بخواهید پاسخ آن را پیدا کنند. با همین روش میتوانید میزان مشارکت دانش‌آموزان را در یافتن پاسخ صحیح بالا ببرید. البته باید تلاش کنید این فضای رقابتی سالم از حالت تعادل خارج نشود.
۳. تکالیف بیشتری به دانش‌آموزان بدهید
دادن تکالیف و پروژه‌های بیشتر به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا سطح علمی خود را افزایش دهند. برای مثال، اگر معلم شیمی هستید و می‌دانید که برخی از دانش‌آموزان تمایل به کار تحقیقی بیشتری دارند، میتوانید از آنها بخواهید گزارشی در مورد یک موضوع علمی جالب و بامزه تهیه کنند، مثلا بر روی کتاب جهان در پوست گردو تحقیق کنند. این کار علاوه بر اینکه می‌تواند موضوع جالبی برای دانش‌آموزان باشد، سطح علمی آنها را نیز افزایش می‌دهد و دید جدیدی نسبت به موضوعات این درس پیدا می‌کنند.
اگر معلم ادبیات هستید، میتوانید از دانش‌آموزان بخواهید در یک جلسه‌ی شب شعر شرکت کنند و گزارشی از آن را در کلاس ارائه دهند. این روش تأثیر زیادی بر روی ایجاد انگیزه در دانش آموزان و ترغیب آنها به یادگیری دارد.
۴. گزینه‌های بیشتری را در اختیار دانش‌آموزان قرار دهید
قرار دادن گزینه‌های بیشتر برای انجام دادن، انگیزه‌ی دانش‌آموزان را به یادگیری افزایش می‌دهد. انتخاب‌های بیشتر باعث می‌شود دانش‌آموزان احساس استقلال بیشتری داشته باشند. آنها را در انتخاب هم گروهی آزاد بگذارید و یا چند موضوع را برای تحقیق پیشنهاد کنید و اجازه دهید دانش‌آموزان بر اساس علائق شخصی و گروهی خود یکی را انتخاب کنند.
۵. تشویق کنید
اگر به دنبال راهی برای ترغیب دانش‌آموزان به یادگیری بیشتر هستید، بهتر است نسبت به انجام تکالیف و فعالیت‌های کلاسی آنها بازخورد مناسب و شایسته‌ای نشان دهید. اگر بدانند نقاط قوت آنها در کجاست، انگیزه‌ی بیشتری برای یادگیری و انجام تکالیف پیدا می‌کنند. گاهی نوشتن یک جمله در انتهای تکالیف درسی، نمره دادن و یا حتی یک کلام محبت‌آمیز می‌تواند انگیزه‌ی دانش‌آموز را برای یادگیری بیشتر کند. وقتی دانش‌آموزان احساس کنند شما از موفقیت آنها خوشحال می‌شوید و این موضوع برای شما اهمیت زیادی دارد، تلاش بیشتری برای یادگیری می‌کنند.
اگر فرصت دارید میتوانید برای هر دانش‌آموز نموداری طراحی کنید که روند موفقیتش را نشان دهد. این توجهی ویژه به رشد تحصیلی هر یک از دانش‌آموزان، به آنها نشان می‌دهد که شما چقدر به موفقیت آنها اهمیت می‌دهید.
۶. انتظاراتی را که از دانش‌آموزان دارید، صریح و شفاف بیان کنید
سرفصل‌ها، خطوط قرمز و اصول کاری خود را برای دانش‌آموزان شفاف بیان کنید. اگر آنها هیچ تصوری در مورد دیدگاه‌ها و اصول و قوانین شما نداشته باشند و ندانند شما چه توقعی از شاگردان کلاس خود دارید، دچار سردرگمی می‌شوند و انتظارات شما هم برآورده نمی‌شود. داشتن دستورالعمل‌ها و اصول کاری شفاف و دادن پاسخ صریح به همه‌ی سؤالات دانش‌آموزان در ترغیب آنها به یادگیری بیشتر در کلاس مؤثر خواهد بود.
قبل از انجام تکالیف، زمانی را برای پاسخ دادن به سؤالات دانش‌آموزان اختصاص دهید. ممکن است دانش‌آموزان وانمود کنند سؤالی ندارند ولی این شما هستید که باید با شیوه‌ای مناسب آنها را وادار به صحبت کردن کنید.
۷. هر جلسه را فقط به یک موضوع یا کار اختصاص ندهید
در هر جلسه میتوانید مخلوطی از همه چیز داشته باشید، هم درس دادن و هم انجام تکلیف. با این کار شما یک کلاس کسل کننده، نخواهید داشت و دانش‌آموزان نیز انگیزه‌ی بیشتری برای حضور فعال در کلاس دارند. برای مثال، میتوانید زمانی حدود ۱۰ تا ۱۵ دقیقه را به درس دادن بپردازید و بعد تکلیفی را به صورت گروهی حل کنید تا میزان درک و یادگیری دانش‌آموزان از موضوع درس داده شده را بررسی کنید. میتوانید تمرینی را بر روی تخته یادداشت کنید تا دانش‌آموزان آن را حل کنند و یا فیلم کوتاهی را مربوط به موضوع درس برای شاگردان‌تان نمایش دهید. داشتن یک برنامه‌ی کلاسی پویا فضای بهتری را برای یادگیری فراهم می‌کند.
برای هر کلاس برنامه‌ی خاصی داشته باشید. میتوانید برنامه را بر روی کاغذ بنویسید و در کلاس نصب کنید. تا دانش‌آموزان نیز از آن اطلاع داشته باشند.
چند نکته
- جوری وانمود کنید که فعالیت‌های کلاسی هیچ زحمتی برای شما ندارد. فرقی نمی‌کند چه کاری انجام می‌دهید، صحبت می‌کنید، درس می‌دهید یا میز خود را تمیز می‌کنید. جوری رفتار نکنید که انگار از این کار اکراه دارید و آن را از روی تمایل انجام نمی‌دهید.
- نسبت به هر رفتاری واکنش فوری نشان ندهید. دانش‌آموزان باید احساس کنند که تدریس برای شما در اولویت قرار دارد و نه استفاده و نشان دادن قدرت معلمی.
- خیلی آهسته صحبت نکنید. ممکن است دانش‌آموزانی که در انتهای کلاس نشسته‌اند صدای شما را واضح نشنوند و درس را متوجه نشوند.
- رابطه‌ی معلم و شاگردی خود را حفظ کنید. سعی نکنید دوست آنها شوید، از بین رفتن رابطه‌ی معلم و شاگردی و مرزهای آن می‌تواند مشکلاتی را برای شما ایجاد کند. سعی کنید یک معلم باقی بمانید، یک معلم خوب با شیوه‌ای متفاوت.
- شما هم یک انسان هستید و ممکن است بعضی روزها حال خوبی نداشته باشید، ناراحت یا عصبانی باشید، با این حال سعی کنید دانش‌آموزان متوجه‌ی ناراحتی و گرفتاری شما نشوند. معلم تکیه‌گاه دانش‌آموزان است، به همین خاطر اگر احساس کنند شما قدرت کافی برای حل مشکلات خود ندارید، اعتماد خود را نسبت به شما از دست می‌دهند.
- مدام نخندید. لبخند زدن را به زمان‌های خاص و دانش‌آموز خاص محدود کنید.
