امروزه و با توجه به تغییرات زندگی انسان، استرس به یکی از مهم ترین مشکلات جوامع مدرن بدل شده است که علاوه بر این که در میان بزرگسالان از شیوع خاصی برخوردار است، یکی از مهم ترین و اصلی ترین دلایل مشاوره های پزشکی با روانشناسان کودک است.
مطمئناً استرس و اضطراب در کودکان بسیار جدی تر و خطرناک تر از بزرگسالان خواهد بود. زیرا کودکان به اقتضای سن خویش توانایی و مهارت مقابله با این پدیده و غلبه بر آن را ندارند. در واقع استرس نوعی پاسخ به تغییرات عاطفی یا فیزیکی ایجاد شده در محیط و شرایط زندگی کودک است که می تواند با توجه به سن، موقعیت زندگی و شخصیت کودک به گونه های مختلف بروز پیدا کند.
عوامل به وجود آورنده استرس در کودکان به دو دسته عوامل داخلی نظر دارو، حساسیت به سر و صدا، تغییر درجه حرارت بدن، خستگی و عوامل خارجی مانند جدایی والدین، تغییر مکان زندگی یا مدرسه، خشونت، توقعات بیش از حد دیگران، ترس از دکتر ،تقسیم بندی می شوند.
بعضی اوقات عوامل استرس زا در زندگی کودک بسیار ساده و البته تأثیرگذار هستند به گونه ای که معمولاً توجه والدین را برنمی انگیزانند. به عنوان مثال گاهی حتی جدایی طولانی مدت از یک فرد عزیز مثل پدربزرگ، مادربزرگ و معلم می تواند منشأ اصلی اضطراب کودک باشد. پژوهشگران رفتار کودک در مقابله با این پدیده را به ۴ مرحله تقسیم بندی می کنند:
۱) زنگ خطر و عکس العمل فیزیکی
۲) ارزیابی موقعیت و تلاش برای درک شرایط موجود
۳) جستجو برای پیدا کردن روش های مناسب برای انطباق پیدا کردن با شرایط موجود یا تحمل وضع پیش آمده
۴) به کار بستن یک یا چند روش برای غلبه بر وضع موجود.
گریه کردن، عرق کردن کف دست، رفتارهای تهاجمی، سردرد، شکم درد، رفتارهای بعدی(کشیدن مو، دندان قروچه کردن، جویدن ناخن)، شب اداری، بهانه جویی، گریه کردن بی مورد، از دست دادن اشتها و راندمان پایین درسی از جمله مهم ترین عوارض ناشی از استرس هستند. اما از آن جایی که کودکان نسبت به علائم این پدیده و تغییرات حاصل از آن آگاهی ندارند، نمی توانند به درستی والدین خود را نسبت به شرایط و وضعیت خویش مطلع کنند. علاوه بر نقش کودک در بهبود شرایط موجود، والدین و معلمین نیز می توانند تأثیر مهمی در فرآیند حل این مشکل داشته باشند.
چند پیشنهاد ساده:
«محیط خانه را به مکانی امن و دوست داشتنی تبدیل کنید و سعی کنید هر روز چند ساعتی را به فرزند خود اختصاص بدهید، به گونه ای که کودک در خانه و در میان اعضای خانواده احساس آرامش و امنیت بکند. کودک را تشویق کنید از مشکلات، عوامل استرس زا و نگرانی هایش با شما سخن بگوید. به او اطمینان بدهید که شما می توانید دوست خوب و مفیدی برای او باشید و به حرف های کودک گوش بدهید و از خلال حرف های او سعی کنید علل و عوامل بوجود آورنده این پدیده را بشناسید.
سعی کنید کودک را برای پذیرش وقایع استرس زای احتمالی مثل تغییر مدرسه یا جدایی از یک دوست آماده کنید. از این رو کودک را تشویق کنید در مورد آن چه رخ خواهد داد از شما سؤال کند تا ترسش در مورد وقایع ناشناخته ای که تصور می کند او را تهدید می کنند برطرف شود. اما به یاد داشته باشید که حرف زدن و توصیه بیش از حد در مورد یک واقعه می تواند از خود آن مسأله استرس زا تر باشد.
سعی کنید به کودک کمک کنید بر اعتماد به نفس پایین خود و در نتیجه ترس و اضطراب از برخورد با دیگران و محیط خارج از خانه فائق آید. از این رو موقعیت هایی فراهم کنید که کودک بتواند در آنها شرکت کند و موفق بشود. (مثلاً بازی های ساده ای که کودک بتواند در آنها برنده بشود.)
به کودک خود فرصت انتخاب و کنترل زندگی خویش را بدهید. تحقیقات روانشناسان نشان می دهد که مسئولیت دادن و محول کردن وظیفه به کودک می تواند به او در مقابله با شرایط سخت و بحرانی (از جمله شرایط استرس زا) کمک کند.
برنامه های تلویزیونی را که کودک می بیند، کنترل کنید. دیدن صحنه های خشونت بار و ترسناک می تواند به ایجاد حالت استرس در کودک کمک کند.
راه حل ها و مهارت های عملی مقابله با استرس را به فرزند خود بیاموزید. مثلاً به او یاد بدهید، هر گاه دچار احساس استرس شدید می شود چند بار نفس عمیق بکشد، چشمانش را برای چند لحظه ببندد و به چیزهای خوب و دوست داشتنی فکر کند.
فرزند خود را به ورزش کردن تشویق کنید.
