کودکان عاشق بازی کردن‌اند. برخلاف تصور، بازی کردن صرفا فعالیتی سرگرم‌کننده نیست، بلکه نقش مهمی در رشد و پرورش کودک دارد. کودک در جریان بازی پرورش خودآگاهی، مشارکت و برقراری ارتباط با دیگران، رعایت نوبت، همکاری، کار گروهی و رازداری را می‌آموزد. همانند سایر عناصر مرتبط با تکامل انسان، بازی کردن نیز مراحل مختلفی دارد و شامل دسته‌بندی‌های متفاوتی می‌شود.
بازی چیست؟
در تعریفی ساده، بازی فعالیتی ارادی است که برای رسیدن به لذت و خوشی انجام می‌شود. بازی از آن جهت برای رشد کودک مهم است که خودآگاهی، اجتماعی شدن و مهارت حل مسئله را به کودک می‌آموزد. بازی به آرامش ذهنی کودک کمک می‌کند و فرصتی برای ارتباط او با کودکان دیگر فراهم می‌آورد. همچنین، بازی به آموزش مهارت‌های حرکتی کودک، مانند رشد مهارت‌های حرکتی ظریف و درشت، حفظ تعادل و تمرکز، کمک می‌کند. این مهارت‌ها نقش مهمی در یادگیری و انجام فعالیت‌های درسی در مدرسه دارند.
چرا بازی برای رشد کودک اهمیت دارد؟
- بازی کردن نقشی اساسی در یادگیری دارد و به کودک امکان می‌دهد از رفتار بزرگتر‌ها الگوبرداری کند و مهارت‌های جدیدی بیاموزد.
- بازی کردن به کودک امکان داشتن رابطه دوستانه با همبازی‌هایش را می‌دهد.
- بازی کردن به کودک برای غلبه بر احساسات منفی خود کمک می‌کند.
آنچه اهمیت دارد این است که کودک ساعاتی از روز را سرگرم بازی و فعالیت‌های فیزیکی باشد. این موضوع به حفظ آمادگی جسمانی کودک کمک می‌کند و به همین دلیل، مدارس بخش مهمی از برنامه‌های روزانه خود را، به‌ویژه درباره کودکان خردسال، به ورزش و بازی اختصاص می‌دهند.
انواع بازی های تاثیرگذار در رشد کودک چیست؟
چه یک کار ساده، مثل ضربه‌زدن به توپ، باشد یا اجرای نمایش و بازی وانمودی با لباس‌های ویژه، بازی به طور فعال ذهن کودک را درگیر می‌کند و قدرت خلاقیت و تخیل او را پرورش می‌دهد. در ادامه، با انواع بازی‌های مؤثر در رشد کودک آشنا می‌شوید:
۱. حرکات دست و پا
در این نوع بازی، کودک ظاهرا بازی نمی‌کند، یک جا نشسته است و دست‌ها و پاهایش را به صورت موج‌دار و تصادفی در هوا تکان می‌دهد. برخلاف تصور، این حرکات تصادفی و بدون هدف هم نوعی بازی به حساب می‌آیند. این بازی بیشتر در نوزادان و کودکان خردسال دیده می‌شود.
فواید
- کشف حرکات جدید و یادگیری غریزی هیجانات،
- آمادگی برای بازی در آینده.
نمونه ها
- حرکات تصادفی دست و پا،
- بازی کردن بدون استفاده از اسباب‌بازی.
۲. بازی موازی
بازی موازی به این صورت است که دو یا چند کودک، کنار هم ولی به صورت مستقل، بازی می‌کنند، توجه چندانی به هم ندارند و هر کدام به‌تنهایی با اسباب‌بازی‌هایشان سرگرم‌اند. در طول بازی، گاهی به یکدیگر نگاه می‌کنند یا اسباب‌بازی‌هایشان را با هم تعویض می‌کنند، اما معمولا هیچ تلاشی برای جلب توجه دیگری و تعامل با او از خود نشان نمی‌دهند. این نوع بازی اغلب در کودکان یک یا دو ساله دیده می‌شود.
فواید
- آموزش برقراری ارتباط با کودکان همسن خود،
- درک مفهوم مالکیت،
- آموزش نمایش بازی کردن.
نمونه ها
- به اشتراک گذاشتن اسباب‌بازی با کودکان دیگر،
- اجرای نمایش،
- ساختن قلعه شنی.
۳. بازی انجمنی
در بازی انجمنی، همانند بازی موازی، کودکان کنار هم بازی می‌کند، با این تفاوت که توجه کمتری به اسباب‌بازی‌هایشان دارند و بیشتر متوجه یکدیگرند، با هم حرف می‌زنند و تعامل دارند. این نوع بازی، که معمولا در کودکان سه یا چهار ساله دیده می‌شود، بدون برنامه‌ریزی قبلی، سازماندهی و هدف خاصی صورت می‌گیرد.
فواید
- برقراری ارتباط اجتماعی با کودکان دیگر،
- یادگیری نقش‌های اجتماعی،
- یادگیری مفهوم اشتراک‌گذاری،
- توسعه مهارت‌های زبانی ،
- یادگیری مهارت حل مسئله و همکاری با دیگران.
نمونه ها
- بازی کردن دسته‌جمعی با اسباب‌بازی‌ها،
- به اشتراک گذاشتن اسباب‌بازی با کودکان دیگر،
- گفتگو با یکدیگر.
۴. بازی انفرادی
بازی انفرادی یا مستقل هنگامی اتفاق می‌افتد که کودک به‌تنهایی مشغول بازی با اسباب‌بازی‌ها و اشیاء پیرامونش است و علاقه‌ای به بازی با کودکان دیگر ندارد. بازی انفرادی برای کودکانی که مهارت‌های اجتماعی و فیزیکی را یاد نگرفته‌اند و کمرو و خجالتی‌اند اهمیت زیادی دارد. این نوع بازی در کودکان دو یا سه ساله رایج است.
فواید
- آموزش خودکفایی،
- استقلال در تصمیم‌گیری،
- رشد مهارت برقراری ارتباط با دیگران،
- تقویت قدرت تخیل و خلاقیت،
- کشف مسائل جدید،
- توانایی رسیدن به آرامش و راحتی بدون نیاز به دیگران.
نمونه ها
- بازی کردن در یک موقعیت تخیلی،
- بازی با اسباب‌بازی‌های صدادار،
- طراحی، نقاشی و خط‌خطی‌کردن.
۵. بازی تخیلی
در این نوع بازی، کودک اشخاص و موقعیت‌هایی را در ذهنش تصور می‌کند و خود را در قالب نقش‌های خاصی قرار می‌دهد و براساس داستان خیالی خود رفتار می‌کند. بازی تخیلی باعث می‌شود مهارت‌های زبانی و واژگان کودک رشد کند و در جریان بازی، کودک به تخلیه احساسات منفی و مثبت خود بپردازد.
فواید
- افزایش حس کنجکاوی،
- تقویت قدرت تخیل و خلاقیت،
- بهبود مهارت حس مسئله،
- بهبود مهارت‌های زبانی،
- تقویت حس همدلی با دیگران.
نمونه ها
- اجرای نمایش،
- حرف زدن با عروسک‌ها،
- نشان دادن توجه و محبت نسبت به حیوانات عروسکی.
۶. تماشاگر بودن
تماشاگر بودن هنگامی رخ می‌دهد که کودک، بدون اینکه نقشی در بازی داشته باشد، با تماشای بازی دیگران سرگرم می‌شود و حین تماشای بازی، چیزهای بسیاری می‌آموزد. تماشاگر بودن اغلب در نوزادان و کودکان خردسال دیده می‌شود.
فواید
- یادگیری با تماشا،
- به دست آوردن مهارت‌های زبانی با گوش دادن و یاد گرفتن.
نمونه ها
- علاقه داشتن به تماشای بازی دیگران بدون اینکه در بازی مشارکت داشته باشد.
۷. بازی رقابتی
به مرور زمان و با رشد کودک، او یاد می‌گیرد بازی‌های قاعده‌مندی با قوانین مشخص و دستور‌العمل دقیق برای برد و باخت انجام دهد. فوتبال، منچ و مارپله نمونه‌ای از بازی‌های رقابتی‌اند.
فواید
- یاد گرفتن قانون‌مداری در بازی،
- یاد گرفتن مفهوم نوبت،
- یاد گرفتن انجام کار گروهی.
نمونه ها
- بازی‌های تخته‌ای مثل شطرنج،
- بازی در فضای باز مثل تنیس روی میز، بدمینتون و دو.
۸. بازی مشارکتی
همزمان با رشد کودک، مهارت‌های اجتماعی او نیز رشد می‌کند و سرانجام همکاری، تعامل و بازی با همسالانش را یاد می‌گیرد. در جریان بازی مشارکتی، کودک از تلاش در یک گروه برای رسیدن به هدفی خاص لذت می‌برد.
فواید
- یادگیری مفهوم اشتراک‌گذاری و درک متقابل،
- رشد مهارت‌های ارتباطی،
- یادگیری ارزش و اهمیت کار گروهی،
- رشد مهارت ابراز وجود،
- بهبود اعتماد به نفس.
نمونه ها
- ساختن قلعه شنی به کمک یکدیگر.
۹. بازی نمادین
در این نوع بازی، کودک از اشیاء برای انجام دادن کار یا اجرای هنری خاص استفاده می‌کند. موسیقی، نقاشی، رنگ‌آمیزی و آواز خواندن از انواع بازی‌های نمادین به شمار می‌آیند.
فواید
- ابراز وجود،
- دستیابی به ایده‌های تازه،
- تجربه و یادگیری احساسات.
نمونه ها
- موسیقی،
- آواز خواندن،
- بازی با ادوات موسیقی.
۱۰. بازی فیزیکی
بازی‌های فیزیکی یکی از انواع بازی‌های کودکان است که همراه با فعالیت فیزیکی و جسمی است.
فواید
- تقویت فعالیت فیزیکی،
- بهبود مهارت‌های حرکتی.
نمونه ها
- دوچرخه‌‌سواری،
- پرتاب توپ،
- قایم‌باشک.
۱۱. بازی سازنده
در جریان بازی سازنده، کودک، با استفاده از وسایل موجود یا اسباب‌بازی‌ها یا وصل کردن چند قطعه به هم، چیز جدیدی می‌سازد.
فواید
- تقویت تمرکز برای دستیابی به یک هدف،
- کمک به یادگیری برنامه‌ریزی و همکاری با دیگران،
- آموزش پشتکار،
- تقویت مهارت سازگاری.
نمونه ها
- بازی با لگو‌های خانه‌سازی،
- ساختن قلعه شنی.
از آنجا که بازی کردن برای رشد و پرورش کودک اهمیت زیادی دار،د توصیه می‌شود هرگز کودک را از بازی کردن منع نکنید و به عنوان پدر و مادر، تا حد امکانف اوقاتی از برنامه روزانه خود را به بازی با کودک اختصاص دهید، این کار به ایجاد رابطه عاطفی بهتر با کودک کمک می‌کند.
وقتی کودک به‌تنهایی مشغول بازی با اسباب‌بازی‌هایش است، برای مراقبت از او و جلوگیری از هر حادثه‌ای، او را زیر نظر داشته باشید و هر چند وقت یک بار به او سر بزنید. کودک را به پارک و شهربازی و خانه‌بازی ببرید تا فرصت بازی و تعامل با همسالانش را داشته باشد. این موضوع باعث ایجاد مهارت‌های اجتماعی در کودک می‌شود و به او مفهوم اشتراک‌گذاری را می‌آموزد.
برای تحصیل کودک، مدرسه‌ای را انتخاب کنید که بر همه جنبه‌های رشد کودک تمرکز داشته باشد و همراه تحصیل و آموزش علمی، برای بازی و ورزش کودک نیز اهمیت زیادی قائل باشد.
