مشکل شناسی در مدیریت آموزشی

یکی از اساسی ترین مسئولیت های مدیر آموزشی و به ویژه مدیریت مدرسه مشکل شناسی و توان حل مسائل و مشکلات دانشجویان و دانش آموزان می باشد. مشکلات، موانعی هستند که بر سر راه یک فرد ظاهر می شوند و او را از رسیدن به هدف یا تأمین نیازش باز می دارند. مدیران آموزشی در زندگی روزمره ی شغلی خود، همواره در حال تصمیم گیری هستند. تصمیم گیری ، نوعی حل مسأله است. برطرف کردن نقض یک برنامه، قرار دادن یک معلم مناسب در کلاس خاص، چاره اندیشی برای کاهش بی نظمی، افزایش اثر بخشی و کارآیی مدرسه، حل اختلاف نظرهای والدین با مربیان، جلوگیری از گسترش بعضی از پدیده های جمعی نابهنجار، اصلاح روش تدریس یک معلم، برطرف کردن ضعف درسی و افت تحصیلی در بین دانش آموزان، رسیدگی به نابهنجاری های اخلاقی دانش آموزان و ده ها موضوع دیگر، همه مسأله هستند و نیاز به تصمیم گیری و راه حل یابی دارند. حل مسأله هنر یافتن راه هایی برای رسیدن از جایی که شما می خواهید به آن برسید می باشد که البته فرض بر این است که شما از قبل نمی دانید چگونه باید به آنجا رسید. بنابراین، از نظر او، مسأله شکاف یا فاصله بین موقعیت فعلی و موقعیت مطلوب تر می باشد.

مشکل شناسی در مدیریت آموزشگاهی مفهوم خاص خود را دارد. اگر چه همه مدیران در رشته های مختلف مدیریت مانند مدیریت بازرگانی، دولتی، صنعتی و غیره به تصمیم گیری می پردازند، اما پیچیدگی کار هیچ یک از آن ها مانند پیچیدگی کار مدیران آموزشگاهی نیست. دلیل اصلی آن این است که مدیران آموزشگاهی بیشتر با کودکان و نوجوانان سر و کار دارند که معمولاً بی تجربه و یا کم تجربه هستند و نمی توانند از روی بصیرت دردها و مشکلات خود را به خوبی درک کنند و برای دیگران توضیح دهند.

به این دلیل، مشکل شناسی در مدیریت آموزشگاهی موقعیت ویژه ای دارد. مدیر مدرسه باید فردی آگاه، متخصص و مشکل شناس باشد تا بتواند به تجزیه و تحلیل مسائل پرداخته و راه حل های مناسب برای آن ها ارائه دهد. مدیر آموزشگاهی، علاوه بر داشتن تخصص و توان حل مسأله، نباید مانند پزشکان در مطب یا اطاق خود بنشیند تا بیماران به او مراجعه کنند. بیماران او افراد نابالغ یا به عبارت بهتر اشخاص کم تجربه ای هستند که به سرعت و از روی شناخت به او مراجعه نمی کنند و او نیز توقع چنین رفتاری را از آن ها ندارد. او باید با چراغ به دنبال بیمار و افراد مشکل دار بگردد. مدیر با دقت، بصیرت و استفاده از هوش خود از روی رفتارها، نگرش ها، علائم جسمی و روانی و عملکرد افراد به مشکلات کودکان و نوجوانان پی ببرد و با روش های زیر کانه، پژوهشی، علمی و تخصصی به تجزیه و تحلیل علل مشکلات بپردازد تا در نهایت ضمن تشخیص بیماری و مشکل و علل آن با کمک مشاوران، پزشکان و افراد صاحب صلاحیت دیگر به درمان درد و ارائه راه حل مناسب مشکل اقدام کند. به فرموده ی رسول اکرم (ص)، مدیر آموزشگاه باید مانند «طبیب دوار» باشد که به جای نشستن، در بین مردم (دانش آموزان) بین آنها بگردد و مشکلات و بیماری های آنان را بشناسد و آن ها را درمان کند.

12 – ویژگی مدیران آموزشی

انجمن ملّی مدیران دبیرستان امریکا، دوازده ویژگی را برای مدیران یا رهبران آموزشی در چهار موضوع مهارت های مدیریتی، مهارت های بین فردی، ارتباط و سایر جنبه های مهارتی لازم می داند که به توضیح مختصر آن ها می پردازیم:

الف – مهارت های مدیریتی

1- تجزیه و تحلیل مسائل:

این توانایی به جمع آوری داده ها و تجزیه اطلاعات پیچیده برای تعیین عناصر مهّم یک مسئله بر می گردد. به عبارت دیگر، مدیر باید بتواند به جستجوی اطلاعات برای هدف معین بپردازد و از آن اطلاعات برای حل مسئله و تصمیم گیری استفاده کند.

2- قضاوت:

توانایی رسیدن به نتیجه گیری های منطقی و اتخاذ تصمیمات پر کیفیت بر پایه ی اطلاعات موجود، داشتن مهارت در تشخیص نیازهای آموزشی و تعیین اولویت بین آن ها، دارا بودن توان ارزشیابی انتقادی از ارتباطات کتبی از مهارت های مدیریتی است. بر این اساس، یک مدیر آموزشی خوب کسی است که بتواند نیازهای آموزشی جامعه و مدرسه را مشخص کرده و با رعایت اولویت ها، به تصمیم گیری درباره ی حل و تأمین آن نیازها بپردازد.

3- توانایی سازمانی:

توانایی برنامه ریزی، زمان بندی و کنترل کار دیگران و داشتن مهارت در استفاده ی بهینه ی نیروها و توانایی بر خورد درست با مقادیر معتنابع نوشته ها و کارهای کتبی و پاسخ به درخواست های سنگینی که در یک زمان می شود اهمیت زیادی دارد. بدین ترتیب، مدیر آموزشی کسی است که بتواند از زمان و نیروها به طور بهینه و صرفه جویانه در حل مشکلات و تأمین درخواست ها یا نیازها استفاده کند.

4- مصمم بودن:

توانایی در تشخیص این که بدون توجه به کیفیت تصمیم، چه زمانی نیاز به اتخاذ تصمیم است. درک درست و به موقع زمان تصمیم گیری یکی از ویژگی های مهم رهبری آموزشی است.

ب – مهارت های بین فردی

5-رهبری:

توانایی در درگیر کردن و مشارکت دادن سایرین در حل مشکلات و مسائل سازمان و تشخیص این که چه زمانی گروه نیاز به هدایت دارد و تعأمل مؤثر با گروه برای راهنمایی آن ها در انجام و تکمیل کارها از ویژگی های رهبر آموزشی است.

6- حساسیت:

یک مدیر آموزشی موفق نسبت به نیازها، خواسته ها و مشکلات شخصی اعضای سازمان حساسیت دارد. او می تواند تعارضات را حل کند و با افرادی که زمینه ها و سوابق متفاوتی دارند رفتار و برخوردی مناسب داشته باشد. او می داند که چگونه با مسائل عاطفی برخورد کند و از چه نوع اطلاعاتی با هر کس استفاده کند.

7- تحمّل فشار:

توانایی کار کردن در شرایط تحت فشار و در زمانی که مخالفین (نیروهای مخالف) در حال فعالیت هستند و همچنین توانایی فکر کردن در زمان وقوع مشکلات از ویژگی های مدیر آموزشی خوب می باشد.

ج- ارتباط:

8-ارتباط شفاهی:

مدیر آموزشی موفق کسی است که بتواند درباره ی ایده ها و وقایع سخنرانی روشنی داشته باشد.

9- ارتباط کتبی:

مدیر آموزشی باید بتواند ایده ها و افکار خود را کتباً به روشنی و به روش درست با مخاطبین مختلف مانند دانش آموزان، معلمان، و اولیاء و دیگران در میان بگذارد.

د- سایر جنبه های مهارتی

10- علائق مختلف:

یک مدیر آموزشی خوب باید توانایی و علاقمندی لازم جهت شرکت در موضوعات و وقایع مختلف را داشته باشد. او باید توان مشارکت و مباحثه در موضوعات آموزشی، سیاسی اقتصادی، وقایع جاری و غیره را از خود نشان دهد.

11-انگیزه ی شخصی:

یک مدیر آموزشی موفق کسی است که در تمام فعالیت هایش نوعی نیاز به کسب موفقیت وجود داشته باشد. باید شواهدی مبنی بر اهمیت کار برای ارضاء نیازهای شخصی در او مشاهده شود.

12-ارزش های آموزشی:

داشتن فلسفه ی آموزش و پرورش کاملاً مستدل و روشن و توان پذیرش ایده های جدید و تغییرات از ویژگی های مدیران آموزشی خوب است