هرچه کودکان بزرگ‌تر می‌شوند، بیش از گذشته به خود توجه می‌کنند. این تغییر پدیده‌ای کاملا طبیعی است، چون کودک از اینکه کیست آگاهی پیدا می‌کند و وارد جمع‌های فرهنگی و اجتماعی جدیدی می‌شود. معمولا کودکان از این بیزارند که در اجتماع عجیب یا متفاوت جلوه کنند. به همین علت، بر رفتار خود بیش از پیش متمرکز می‌شوند تا خود را با اجتماع هماهنگ کنند. کارشناسان این مرحله از رشد را، به دلیل اینکه کودک تصور می‌کند همه به او توجه می‌کنند، دوران «مخاطب خیالی» می‌نامند. مطمئن باشید این نوع توجه زیاد به خود طبیعی است، اما اگر به خودخواهی تبدیل شود، نادرست و دردسرساز خواهد بود. اگر متوجه نشانه‌های خودخواهی در کودک خود شده‌اید، بهتر است برای اصلاح این رفتار اقدام کنید.
علت خودخواهی در کودکان چیست؟
خودخواهی کودکان دلایل بسیاری دارد که والدین ممکن است به طور مستقیم یا غیرمستقیم در شکل‌گیری آن نقش داشته باشند. برخی از مهم‌ترین دلایل بروز خودخواهی در کودکان عبارت‌اند از:
۱. والدین با داشتن صفات و رفتارهایی مثل اجتناب، احساس گناه، عشق و تشویق بیش از حد می‌توانند کودک را به سوی خودخواهی سوق دهند؛
۲. کم توجهی و بی‌مهری به کودک
۳. بی‌توجهی به کودکی که عصبانی، افسرده یا مضطرب است ممکن است او را منزوی کند و به‌مرور خودخواه شود؛
۴. حسادت کودک به خواهر یا برادرش ممکن است باعث خودخواهی شود؛
۵. وقتی والدین یا برخی اعضای خانواده خودخواهانه عمل می‌کنند، کودک نیز الگوبرداری می‌کند،
۶. آزادی عمل بیش از حد کودک و نبود حد و مرز در خانه نیز ممکن است باعث ایجاد رفتارهای خودخواهانه در کودک شود؛
۷. نبود نظم و انضباط در کودک
۸. نیاموختن فروتنی و از خودگذشتگی؛
۹. رشد ناکافی هوش هیجانی که در نتیجه آن، کودک هیجانات دیگران را درک نمی‌کند.
اگر کودک به زور و با جیغ و داد وسایل دیگران را می‌گیرد یا آخرین بیسکویت را بدون در نظر گرفتن بقیه سریع برمی‌دارد یا اسباب‌بازی‌های خود را با دیگران سهیم نمی‌شود، ممکن است دچار خودخواهی شده باشد.
چگونه از خودخواهی در کودکان پیشگیری کنیم؟
اولین قدم تغییر رفتار خودخواهانه کودک این است که متوجه شوید این رفتار مشکل بزرگی است، نه مرحله‌ای موقت. اقدامات زیر برای اصلاح یا پیشگیری از خودخواهی در کودکان توصیه می‌شود:
۱. علت خودخواهی کودک را پیدا کنید
ضمن درک این مشکل، ابتدا از دلایل خودخواهی کودک اطلاع پیدا کنید. آیا اتفاق جدیدی افتاده است؟ آیا با خواهر یا برادرش دچار تنش شده است؟ آیا قوانین در خانه شما ضعیف است؟ آیا در مدرسه مشکلی وجود دارد؟ قبل از نگرانی درباره عواقب رفتار کودک، ابتدا فهرستی تهیه کنید و ببینید چه اتفاقی جدیدی رخ داده است که رفتار کودک تغییر کرده و خودخواهانه شده است؟
۲. خودخواهی را تحمل نکنید
برای اصلاح رفتار، به کودک بگویید چنین رفتارهایی را تحمل نمی‌کنید. تغییر برای کودکی که عادت کرده است تمام خواسته‌هایش برآورده شود بسیار سخت است، اما بهتر است در این زمینه، با جدیت برخورد کنید. قوانینی وضع کنید که نشان‌دهنده ممنوعیت خودخواهی در خانه است. اگر کودک خودخواهانه رفتار کرد، آن رفتار را تایید نکنید و نارضایتی خود را بیان کنید. دلیل بد بودن خودخواهی را برایش توضیح دهید و او را از عواقب آن آگاه کنید.
۳. همدلی را به کودک آموزش دهید
کودکانی که می‌توانند خود را جای دیگران بگذارند و درد و ناراحتی آنان را احساس کنند احتمالا افرادی بخشنده و فروتن هستند. بنابراین، با نام‌گذاری هیجانات دیگران و اشاره به آن‌ها، همدلی را به کودک آموزش دهید. با اشاره به حالت‌های رفتاری و چهره‌های اطرافیان، تفاوت شادی و غم را به او بیاموزید. همچنین، می‌توانید با اجرای نمایش و نقش بازی به کودک کمک کنید بفهمد در هر موقعیت و شرایطی چه هیجاناتی را ممکن است تجربه کند. از کودک بپرسید اگر در وضعیت دیگران بود، چه احساسی داشت. این کار باعث ایجاد همدلی و دوری از خودخواهی در کودک می‌شود.
۴. رفتارهای غیرخودخواهانه فرزند خود را تحسین کنید
بهترین راه برای رفع خودخواهی این است که به رفتارهای مخالف آن بها دهید. وقتی کودک رفتاری غیرخودخواهانه دارد و با فروتنی رفتار می‌کند، او را تحسین کنید و توضیح دهید چرا رفتارش صحیح بوده و چطور دیگران را با کار خود خوشحال کرده است. تحسین رفتارهای صحیح به پیشگیری از خودخواهی در کودکان کمک می‌کند.
۵. حد و مرزها را مشخص کنید
اگر هر آنچه کودک می‌خواهد در اختیارش قرار دهید، طولی نمی‌کشد که او به فردی خودخواه تبدیل شود. به همین دلیل، لازم است محدودیت‌های مناسبی را برای کودک در نظر بگیرید و به آن‌ها پایبند باشید. اجتناب از تامین خواسته نابه‌جای کودک در صورت گریه، قشقرق یا پرتاب اشیاء و ایستادگی در برابر زورگویی‌هایش مهم‌ترین قدم در رفع خودخواهی است. کودک باید متوجه شود با چنین رفتاری نمی‌تواند هر زمان که اراده کند آنچه را که می‌خواهد به دست آورد. بهتر است این قوانین برای سایر اعضای خانواده نیز اعمال شود و همه تابع قوانین خانواده باشند.
۶. برای کودک الگو خوبی باشید
کودکان مانند والدینشان رفتار می‌کنند، بنابراین، اگر رفتارهای سخاوتمندانه داشته باشید، کودک نیز می‌آموزد. به یاد داشته باشید اگر به کارهای خوب توجه داشته باشید، کودک یاد می‌گیرد در آینده به همان شیوه رفتار کند. کودکان از پدر و مادر خود تقلید می‌کنند، بنابراین، الگوی خوبی باشید، چون او درست مثل شما خواهد شد.
۷. رفتارهای سخاوتمندانه کودک را ببینید
هرگاه کودک رفتاری با گذشت و همدلی انجام داد، به رفتارش توجه نشان دهید و بگویید چرا این رفتار خوب آنقدر برای شما مهم است. این کار مانند تقویت مثبت عمل می‌کند و او را تشویق می‌کند تا انجام چنین کارهایی را ادامه دهد.
