از نظر صاحب نظران حوزه ی آموزش، همه ی فعالیت هایی که از طرف مدرسه بر عهده ی دانش آموز قرار داده میشوند اثربخشی یکسانی ندارند و تنها از تکالیفی میتوانیم انتظار سودمندی و اثر بخشی داشته باشیم که الگوهای عملی در طراحی و شیوه ی ارائه آنها رعایت شده باشد. در ادامه نشانه های تکایف اثربخش آورده شده است.
مشخصات یک برنامه تکلیف موثر:
-
تکلیف باید اهداف روشنی داشته باشد. برنامه های سیستماتیک، یادگیری تاثیرگذارتری ایجاد میکند.
-
تکلیف ها باید با دستور العمل های روشن و نتایج مشخص تعریف شوند.
-
تکلیف باید طوری طراحی شود که احتمال بیشتر از80 درصد موفقیت برای آن پیش بینی شود.
-
تکلیف ها باید متنوع باشند.
-
دانش آموز باید بازخورد منظم دریافت کند و مطمئن باشد تکالیف پی گیری میشوند.
یکی از مهم ترین ویژگی هایی که موجب اثربخشی تکلیف میشود هدفمند بودن آن است. برای اینکه تاثیر انجام تکالیف را به حداکثر برسانیم باید بتوانیم تکالیف را هدفمند طراحی کنیم. برای هدفمند ساختن تکالیف نکات زیر باید رعایت شود:
-
باور اینکه تکلیف، سهم عمده ای در فرآیند یادگیری دارد و باید توجه ویژه ای به آن شود و جایگاه مشخصی در فرآیند آموزش داشته باشد.
-
همه ی دانش آموزان را در انجام تکلیف مسئول بدانید. (برای دانش آموزانی که عادت به انجام تکلیف ندارند ممکن است مداخلات بیشتری لازم باشد.)
-
برای تکالیفی که جمع آوری شده است به محض اینکه توانستید بازخورد ارائه دهید.
-
تکالیف را گاهی با چک کردن و گاهی با نمره دادن ارزیابی کنید.
-
زمان کافی برای تکمیل کار در اختیار دانش آموز قرار دهید.
-
چگونگی فعالیت های خارج از کلاس را با جزئیات برای دانش آموز توضیح دهید و مطمئن شوید که امکانات انجام آن را دارند.
-
از تکالیف متنوعی استفاده کنید که مقدار و سطح دشواری آن متفاوت باشد. (گاهی فردی، گاهی گروهی، گاهی با استفاده از کتاب درسی ، گاهی با مراجعه به منابع دیگر..)
در کنار این عوامل اثربخشی باید توجه داشته باشیم که چه چیزهایی تکالیف را غیرهدفمند میسازد. در شرایطی که تکلیف فقط کاری مشغول کننده باشد و فقط مدتی از وقت دانش آموز را میگیرد و بدون هدف مشخصی تعیین شده است، وقتی تکلیفی معین میکنیم و آن را چک نمی کنیم، وقتی مقدار غیرقابل توجیهی تکلیف مشخص میکنیم و وقتی برای جلب نظر والدین و یا جلب نظر مدرسه کاری را به عهده ی دانش آموز قرار میدهیم، شرایطی ایجاد کرده ایم که تکالیف تبدیل به کاری غیر هدفمند میشوند.
متغیرهای تاثیرگذار در اثر بخشی تکالیف
بیشتر تحقیقات در مورد تکالیف درسی، مقدار آن را مورد مطالعه قرار داده اند و کمتر به کیفیت آنها پرداخته شده است در حالی که کیفیت تکلیف متغیری است که میتواند بقیه ی عوامل را تحت تاثیر قرار دهد و توجه به آن می تواند بسیاری از مشکلات در خصوص انجام تکالیف را حل کند.
کیفیت تکالیف به طور مثبتی با انگیزه دانش آموز در ارتباط است. طی تحقیقاتی به این نتیجه رسیده اند که تصور دانش آموز از کیفیت تکالیفش میتواند متغیر پیش بین تلاش او برای انجام آن باشد. هرچه دانش آموز تکالیفش را با کیفیت بالاتری ارزیابی کند تلاش بیشتری برای انجام آن نشان میدهد. شاخص های کیفیت تکلیف که در این تحقیق استفاده شده جنبه های گوناگون تکالیف مانند آماده سازی آن توسط معلم ها و ادغام درس ها و سطح دشواری را در نظر میگیرد.
تکالیفی که کیفیت بالایی دارند نیاز به انتخاب دقیق و آماده سازی مناسب دارند. تکالیفی که برای دانش آموز جالب باشد میتواند یادگیری در کلاس درس را تقویت کند. نکته ی دیگر این است که تکالیف درسی حتما باید به حد مناسبی چالش برانگیز باشد.اگر دانش آموزی تکلیفی را کمی دشوار بیابد اما تصورش از خودش این باشد که میتواند آن را انجام دهد انگیزه ی زیادی برای انجام تکالیفش دارد اما اگر فاصله ی سطح درسی اش با سطح تکلیف را خیلی زیاد ارزیابی کند انگیزه دانش آموز برای انجام آن بسیار کاهش می یابد. مدل زیر نشان دهنده ی تاثیر کیفیت تکالیف بر ایجاد انگیزه و در نهایت موفقیت تحصیلی است.
