ارتباط با هم‌سالان موضوعی است که کودک در محیط خانواده آن را نمی‌آموزد؛ بلکه با حضور در مدرسه، و در کنار هم‌سالان خویش قرار گرفتن، نحوه‌ی ارتباط با دیگر افراد را می‌آموزد. کودکان باید شیوه‌ی صحیح رقابت با هم‌سالان را بیاموزند و والدین و معلمان مدارس هم باید در این زمینه به آن‌ها کمک کنند. هر کودکی دارای ویژگی‌های خاصی است و معلمان باید پس از شناسایی این ویژگی‌ها، هر کدام از کودکان را در کاری خاص مشارکت دهند. در محیط مدرسه نباید تنها به درس پرداخت و در کنار آن، باید کودکان را در انجام کارهای جمعی و بازی‌های متنوع زنگ تفریح مشارکت داد. شروع ارتباط کودک از سال اول دبستان تا آغاز نوجوانی (بلوغ) و بعد از آن ادامه خواهد داشت. کودک وارد جامعه‌ی جدیدی به نام مدرسه می‌شود. او در این مرحله از لحاظ شناختی، شخصیتی، عاطفی، اجتماعی رشد یافته‌تر می‌شود.
به‌طور کلی و خلاصه، او در این مرحله دارای خصوصیات زیر می‌باشد:
– شخصیت کودک در این مرحله رشد پیدا کرده و تحت نفوذ خانواده و هم‌سالان، درگیر مسائـلی چون رشد وجدان و معیارهای اخلاقی، همانندسازی نقش جنسیتی و… می‌باشد.
– محیط اجتماعی کودک در این دوره گسترش می‌یابد. او در این دوره با مسائل زیادی از جمله، استقلال و خودمختاری، معیارهای اخلاقی، سازگاری با محیط مدرسه و قانون مواجه است.
– کودک از لحاظ شناختی توان‌مندی‌های زیادی را کسب می‌کند (توانایی‌هایی هم‌چون درک مفهوم بقاء، وزن، حجم، شکل، تعداد، مفهوم عدد و کارکردن با اعداد، استدلال منطقی برحسب اشیاء و امور محسوس و عینی، توجه و درک دیدگاه دیگران و… .
چند پیش‌نهاد به اولیاء در تعلیم و تربیت فرزندان در دوره‌ی ابتدایی:
1- سعی کنید زمانی که فرزندتان از لحاظ رشد جسمی و روانی به حدّی رسیده که آمادگی لازم برای حضور در دبستان را دارد، نسبت به ثبت‌نام او اقدام کنید و از گذاشتن کودکان در دبستان، قبل از رسیدن به سن لازم، خودداری کنید.
2- به منظور آماده کردن کودک برای ورود به دبستان و تحمل دوری از محیط خانواده، فرزند خود را در دوره‌ی آمادگی ثبت نام کنید.
3- سعی کنید از وابستگی کودک به خود و خانواده، به‌تدریج کم کنید.
4- از مدرسه، برنامه‌ها و رفتار کارکنان آن، در مقابل کودک به نیکی یاد کنید.
5- نزدیک‌ترین دبستان را برای تحصیل فرزندتان انتخاب کنید.
6- اگر کودک از نظر حضور در مدرسه به‌ویژه کلاس اول مشکل دارد، به آرامی او را به حضور در مدرسه تشویق کنید.
7- با معلمان کلاس اول تماس بیش‌تری برقرار کنید و با آنان همکاری کنید.
8- به سؤالات کودک با حوصله جواب دهید و نسبت به روش‌های جدید تدریس آگاهی حاصل کنید و امر آموزش را به معلم واگذار نمایید.
9- به معلمان فرزندتان احترام بگذارید و این امر را به کودک آموزش دهید.
10- اگر کودک با ضعف تحصیلی روبه‌رو شد، به شیوه‌ای که معلم تجویز می‌کند، در منزل به فرزند کمک کنید.
11- امکانات مناسبی برای انجام تکالیف شب فراهم نمایید؛ عادات صحیح مطالعه و تحصیل را در کودک ایجاد کنید.
12- لازم است به تقویت روحیه‌ی فرزند خود بپردازید و اعتمادبه‌نفس او را تقویت کنید.
13- کودک را از امتحان و شکست در آن نترسانید و راه‌های آماده شدن برای توفیق در امتحان را به وی یاد دهید. در صورت ضعف تحصیلی، باید به ریشه‌یابی و شناخت علّت یا علل بپردازید و سپس راه حل مناسب را انتخاب کنید.
14- سعی شود به‌تدریج مسئولیت اموری نظیر نظافت فردی و نگه‌داری از وسایل شخصی بر عهده‌ی کودک دبستانی قرار داده شود و آنان به انجام مسئولیت‌های مختلف تشویق گردند.
15- در مورد دریافت نمره‌ی بیست در دروس مختلف توسط فرزند خود اصرار نورزید و کودک را وسیله‌ی رقابت قرار ندهید.
16- در اوقات فراغت خود و فرزندان، برنامه‌های بازدید از مراکز هنری، علمی، ورزشی و مذهبی را ترتیب دهید.
17- سعی کنید در ارتباط با فرزند خود رفتاری متعادل داشته باشید و از وارد آوردن فشار و داشتن انتظاری بیش از توانایی آنان، خودداری کنید.
18- سعی کنید با مقررات آموزشی، امتحانی و انضباطی مدارس ابتدایی آشنا شوید؛ تا کودک را در انجام آن‌ها یاری دهید.
کودکان و زنگ تفریح
زنگ تفریح مدارس و نیز تأثیر آن بر روابط اجتماعی دانش‌آموزان و اثراتی که در بهبود رفتار کودکان در کلاس دارند؛ امری قابل توجه است. زنگ تفریح جزئی از زندگی و برنامه‌ی روزمره‌ی هر مدرسه و براساس نظر اکثر دانش‌آموزان، بهترین زمان حضور در مدرسه است. در این فرصت کوتاه و پرهیجان، کودکان از محیط جدی و خشک کلاس با سر و صدای فراوان به حیاط می‌روند؛ بعضی با توپ‌بازی، کُشتی گرفتن، دویدن یا انجام فعالیت‌های پرهیجان دیگر، انرژی جسمانی خود را تخلیه می‌کنند. برخی دیگر هم دست در دست یک‌دیگر راه می‌روند تا داستان‌های تمام نشدنی خود را برای دوستان‌شان نقل کنند. بعضی نظاره‌گر خاموش بازی‌های سایرین هستند؛ و بعضی دیگر خشم و عقده‌های درونی خویش را با درگیری جسمانی یا خشونت کلامی، بر سر هم‌سالان یا دانش‌آموزان ضعیف‌تر، خالی می‌کنند.
زنگ تفریح فرصتی مناسب برای استراحت و رفع خستگی کودکان است و از طرفی مهم‌ترین موقعیت اجتماعی‌شدن دانش‌آموزان به شمار می‌رود. تجربیاتی که کودکان در زنگ تفریح به دست می‌آورند، می‌تواند در نگرش آنان نسبت به خود، مدرسه و تحصیل اثر بگذارد. زنگ تفریح فرصتی است تا دانش‌آموزان گروه‌های سنی مختلف ضمن بازهای گروهی با هم دوست شوند. اما با توجه به این‌که مدرسه، خانه‌ی دوم کودکان به‌شمار می‌آید؛ زندگی در مدرسه همانند سایر برنامه‌های آموزشی و پرورشی به‌خاطر اثراتی که در زندگی عاطفی و اجتماعی دانش‌آموزان دارد، نیازمند توجهی خاص است.
از طرفی ناظم مدرسه باید مراقب بازی‌های شلوغ و پرهیجان زنگ تفریح باشد. این زنگ برای ایجاد دوستی و انجام بازی‌های مختلف به کودکان فرصتی دوباره می‌دهد. نوع بازی‌های دانش‌آموزان در حیاط مدرسه نشان‌دهنده‌ی آن است که بازی‌های کودکان در مقاطع مختلف تحصیلی با هم متفاوتند. دانش‌آموزان ابتدایی بیش‌تر علاقه‌مند به بازی‌های دسته‌جمعی و پرهیجان هستند که محیط مدرسه را زنده و شاداب می‌کند؛ در حالی که در دانش‌آموزان دوره‌ی دبیرستان میل به بازی‌های گروهی تقلیل می‌یابد و تمایل بیش‌تری به محبت و راه رفتن با دوستان پیدا می‌کنند.
نقش بازی در دوره‌ی ابتدایی بیش‌تر تسهیل برقراری رابطه‌ی اجتماعی است؛ در حالی که در سال‌های بعدی نقش آن حمایت و حفظ دوستی‌ها می‌باشد. بنابراین دوستی‌هایی که در زنگ تفریح پایه‌گذاری می‌شود، در طول زندگی برای فرد ارزش‌مند خواهد بود. طبیعتاً در مقابل نکات مثبت زنگ تفریح و اثرات مهم اجتماعی آن، مواقعی نیز کودکان رفتاری منفی از قبیل سربه‌سر یک‌دیگر گذاشتن، اذیت کردن و کتک‌کاری از خود نشان می‌دهند؛ که این امر به‌خصوص در مدارس پسرانه بیش‌تر مشهود است.
بعضی از مدیران پیش‌نهاد کرده‌اند که باید بازی‌های سنتی فراموش‌شده به دانش‌آموزان آموزش داده شود. زنگ تفریح فرصت ارزش‌مندی برای تقویت مهارت‌های اجتماعی دانش‌آموزان و استقلال آنان از بزرگ‌سالان است. از طرفی وجود مسائل انضباطی در زنگ تفریح این گرایش را در بعضی از مسئولین به‌وجود می‌آورد که با کاهش این زمان یا کنترل بیش‌تر دانش‌آموزان، آرامش و امنیت بهتری را در مدرسه تضمین نمایند. در نتیجه نوآوری‌هایی در زمینه‌ی بهبود زنگ تفریح در سال‌های اخیر در کشورهای پیش‌رفته در جهت بهبود رفتار دانش‌آموز در کلاس و حیاط مدرسه انجام شده که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:
1- بهبود رفتار در سطح سازمان، کلاس و درس.
2- بهبود رفتار در دانش‌آموزان، از طریق جلب مشارکت آنان در بازسازی حیاط و محوطه‌ی بازی.
3- بهبود رفتار از طریق بهبود روابط بین دانش‌آموزان.
4- بهبود رفتار دانش‌آموزان از طریق آموزش معلمان و بهبود جو مدرسه.
بنابراین با توجه به زمان کم زنگ تفریح در مدارس این زنگ می‌تواند اثرات بسیاری در بالابردن روحیه‌ی دانش‌آموزان داشته باشد؛ و این هدف زمانی محقق می‌شود که از یک پشتوانه‌ی قوی مدیریتی برخوردار باشد. به‌طور خلاصه لازمه‌ی مدیریت صحیح زنگ تفریح اتخاذ سیاست کلی انضباطی با مشارکت همه‌ی عوامل ذی‌نفع در مدرسه است؛ که این امر نیز در اجتماعی شدن هر چه بیش‌تر کودکان مؤثر است.
